Temel Hava Savaşı Manevraları

TEMEL HAVA SAVASI MANEVRALARI

Avcı uçakları'nın hava savaslarında yaptıkları temel manevraları incelemeden
önce bu manevraların açıklanmasında kullanılan kavramlar sunulmustur.

Temel Kavramlar

Konumsal geometri (Positional geometry)

Bir uçagın diger bir uçaga göre açısal olarak konumunun gösterimidir.

Yaklasma Açısı (Angle off)



Yaklasma açısı (Angle off) hedef ile avcı uçagının hız vektörleri arasındaki
açıdır. Hedef eger arkadan takip ediliyorsa, yani hedef ile avcını
yönü aynı ise (saat 6-12 yönünde) bu açı 0o'dir; ki bu en iyi takip açısıdır. Eger
avcı uçagı hedefe dik olarak yaklasıyorsa yani hedefin burnu ile avcının burnu
arasındaki açı saat 3 veya 9 yönünde ise Yaklasma açısı (Angle off) 90o'dir.
Bu açı, hedef için en iyi kaçıs açısıdır.

Görüs açısı (Aspect angle )

Avcı uçagının saat 6 yönü referans alındıgında hedefin açısal pozisyonudur.
Avcı uçagı hedefin sagında bulunuyorsa sag görüs açısı, solunda
bulunuyorsa sol görüs açısı olarak adlandırılır. Sekil 3.2'de de bu durum açık
olarak betimlenmektedir.

Saldırı Geometrisi:

Saldırı geometrisi avcı uçagının hedefe atak yaparken izledigi rotayı
betimleyen gösterimdir.



Avcı uçagı temel olarak üç farklı rotayı izleyerek hedefe saldırır. Bunlar;
geriden takip etme (Lag-pursuit), dogrudan hedefe yönelme (Pure-pursuit),
hedefin önünü kesme (Lead-pursuit) olarak gruplanır.

Geriden takip (Lag-pursuit)

Bu takibin amacı hedefe yaklasmaktır. Yeterince yaklasınca yani yaklasma
açısını (Angle off) yeterince düsürünce bu takip ile devam edilmez, hedef ile
aynı düzlemde hareket etmeye baslanır. Arkadan dar bir yaklasma açısıyla
takip avcı uçagına hedefin vurulması için oldukça elverisli bir saldırı
geometrisi imkanı tanır.

Dogrudan hedefe yönelme, nötr takip (Pure-pursuit)

Bu takip biçiminde adından da anlasılacagı gibi avcı uçagı burnunu dogrudan
hedefe yöneltir. Bu yakasım eger hedefin çok ciddi olarak bir hız üstünlügü
veya dar bir yaklasma açısı (Angle off) yok ise hedefe yaklasmayı saglar.

Ayrıca bu takipte avcının görülmesi zor oldugu için bu takip hedefe görsel
problem çıkartır.

Hedefin önünü kesme, önden takip (Lead-pursuit)

Bu takip biçimi hedefin izini takip edip silah sistemlerini devreye sokarak
hedefi vurma amaçlı takiptir. Fakat eger manevrayı pilot iyi yapamazsa diger
tüm takip geometrilerinde de geçerli olan hedefin arkasında kalma durumunu
yitirerek birden hedefin önüne düsüp kendisi hedef haline gelebilir. F-16 ve
MIG-29 gibi benzer manevra kabiliyetlerine sahip uçakların sahne aldıgı bir
hava savasında bu takip biçimi avcının hedef konumuna düsebilme
olasılıgının yüksek olusundan dolayı uzun tutulmaz [Aviation and Air
Combat,2007; Shaw,1985; Advanced Fighter Tactics].

Temel Hava Savası Manevraları
Bu kısımda hava savasında kullanılan bazı temel saldırı ve savunma
manevraları verilmistir.

Yüksek Yo-Yo (High Yo-Yo)



Bu manevra çok iyi zamanlama ve uygulama gerektiren oldukça zor bir
manevradır. Avcı uçagı bu manevrayı, genellikle savunma yapan hedefin
dönme çemberinin içinde kalamayacagını anladıgında yapar. Hedefin önünde
kalmamak için önce irtifa kazanıp yükselir ardından tekrar hedefin düzlemine
dogru ivmelenerek hedefle birlikte döner ve vurma pozisyonunu yakalar.

Alçak Yo-Yo (Low Yo-Yo)



Yüksek Yo-Yo manevrası ile benzerdir. Fakat burada avcı uçagı önce dalıs
yapar. Daha sonra yükselerek hedefi ile aynı düzleme gelir. Bu manevranın
amacı da yüksek Yo-Yo manevrası gibi avcı uçagının hedefin önünde
kalmasını engellemektir.

Kesme (Break)



Bilinen en basit manevralardan biridir. Savunma amaçlıdır. Bu manevrada
hedef dogrudan avcı uçagının gidis yönüne dogru yönelir. Bu sekilde "Angle
off" açısını artırır. Nihai amaç angle off açısını 90º'ye çekebilmektir. Bu sekilde
avcı uçagı için zor bir hedef haline gelir. Bu yüzden bu manevra hayat
kurtarıcı manevralardan biri olarak bilinmektedir.

Fıçı dönüsü (Barrel roll )



Bu saldırı manevrası, avcı uçagının hedefi ıskalayıp hedefin önüne geçmesi
durumunu farketmesi halinde yapabilecegi manevralardan biridir. Bu
karsılasmada hedef bir yöne dogru ilerlerken avcı uçagı ters istikamette yalpa
yaptırıp (roll) irtifa kazanmaya baslar ve yükselirken hızını azaltır. Avcı
yuvarlanma dönüsünü (roll) bitirdiginde tekrar hedefin arkasına düser ve
avantajını korur.

Makas (The scissors)



Bu manevra hedefi arkasına düsürmek için yapılır. Bunu yapmak için hedef
zig-zag çizerek hızını düsürür böylelikle avcı uçagının öne düsmesi
saglanmaya çalısılır. Avcı uçagı da bu önlemeden kurtulmak için hızını
düsürerek aynı tipte hareket etmeye baslar, dogal olarak da manevra
kabiliyeti daha yüksek olan uçak bu tip bir karsılasmada daha avantajlıdır.

Yüksek g fıçı dönüsü (High g barrel roll )



Bu manevra, avcı uçagı hedefin arkasından hızla yaklastıgında hedef
tarafından uygulanan bir manevra tipidir. Hedef bu manevra ile avcının
arkasına geçerek önemli bir avantaj saglamıs olur. Manevra ilk olarak hedefin
fren yapıp fren yaptıgı yönün ters istikametinde dönüs yapması ile baslar,
ardından hedef zig-zag çizerek avcının arkasına geçmeye çalısır.
Yüksek g fıçı dönüsü manevrası oldukça zor bir manevradır. Bunun yanısıra
avcı uçagının kolaylıkla karsılayabilecegi bir manevradır [Combat
Maneuvers,2007; Shaw,1985].
Bu bölümde sunulan hava savası manevraları tamamen pilotaj kültüründen
gelmektedir ve savas pilotları tarafından yaygın olarak kullanılmaktadırlar.
Tüm bu manevralarda öne çıkan ortak bir özellik vardır. Avcı uçagı, avantajlı
konuma geçmek için, her zaman dar bir yaklasma açısı (Angle off) ile
hedefine yaklasmaya çalısmaktadır. Hedef ise, avcıyı arkasına almaya ve
onunla rolleri degistirmeye çalıstıgı manevralar dısında, avcıyı genis bir
yaklasma açısı (Angle off) ile karsılamaya çalısmaktadır. Yaklasma açısının
dar olması avcının, genis olması (en iyi durumda 90º) hedefin lehine gibi
görünmektedir. Bu gözlemlerden, tezimizin ikinci önemli sorusu çıkmaktadır.
Hedefin avcıyı genis bir yaklasma açısı ile karsılaması ona avantaj saglar mıı
Yapılan benzetim çalısmalarında bu soruya da cevap aranmaktadır.