TEİ MOTOR PROJELERİ

Açıkçası birkaç yıldır mahmut hocayı ne zaman izlesem ben de üzerindeki yoğun zaman ve başarı baskısının gerilimini ve endişesini hissettim. Hep dürüst oldu ve uçup kaçan diğerlerine  göre çok temkinliydi. Seçim öncesi çıktığında bile bu tavrını bozmadı. Tüm bu nedenlerle ve çok zor bir işi yapmaya çalıştığından sektörde yönetici pozisyonunda olup açık ara sempati beslediğim biri. Diğerleri şov kısmına da önem veriyor ve çağın hastalığı 3 ü 5 yapmanın çabası hepsinde az ya da çok var.

Bu sefer hoca ümitliyse vardır bir sebebi

Açıkçası birkaç yıldır mahmut hocayı ne zaman izlesem ben de üzerindeki yoğun zaman ve başarı baskısının gerilimini ve endişesini hissettim. Hep dürüst oldu ve uçup kaçan diğerlerine  göre çok temkinliydi. Seçim öncesi çıktığında bile bu tavrını bozmadı. Tüm bu nedenlerle ve çok zor bir işi yapmaya çalıştığından sektörde yönetici pozisyonunda olup açık ara sempati beslediğim biri. Diğerleri şov kısmına da önem veriyor ve çağın hastalığı 3 ü 5 yapmanın çabası hepsinde az ya da çok var.

Bu sefer hoca ümitliyse vardır bir sebebi

Ben de şunu söyleyecektim aslında, diğerleri birer işletmeci ruhunu kazanmış, ama Mahmut Bey, hala akademisyen gibi, bilimsel gerçeklik ve sorumluluğu var gibi. Bilimsel bakışta ütopik olma durumu pek yok. Ama bilimsel bakış, temkinlilik de her zaman o kadar faydalı değil. Diğerleri de birçok şeyi yapıyor ve gerçekleştiriyor. Ama sanki işin en zor, en endüstriyel sır olarak kalmış, bilimsel çalışma gerçekleştirilen kısımları da TEİ'ye kalmış gibi. Bir de Mahmut Hoca test ve sertifikasyon sürecini çok önemsiyor, mutlaka süreç içinde değerlendiriyor.

Diğer taraftan Roketsan da yaptığı işlere göre öyle pek fazla reklama kaçmıyor. nasıl yapılabilir, ihtiyaç ne, nasıl daha iyisi yapılabilir. Çok iyi araştırıyor, gözlemliyor ve geliştiriyor gibime geliyor. İnisiyatifi ve değerlendirmeleri son derece yerinde bence. MKE iştiraki ama MKE'nin tam tersi ruh ve yapı olarak. İyiki zamanında MKE bünyesinde kurulmamış.

Bence TF6000 su anda test ediliyor. Ben bu seneye yetişmeyecek sanıyordum ama dün gördüğüm Hoca'mın hareketleri beni umutlandırdı. TF10000 için de süreç hızlıca devam ediyor.

Dün test edildi sanırım. Tei'ye 50 metre mesafedeydim. Bir buçuk yıldır oradayım, ilk defa böyle bir ses duydum Tei'den. 2 defa 20-30 saniye süren jet motoru sesiydi, bence TF6000 çalıştırıldı.

İkincisinde sesini telefona çekecektim ama ben uğraşıncaya kadar bitti.

Makine mühendisi arkadaşlara bir sorum var:

Hani motor ömrü veriliyor ya 5.000 saat 10.000 saat diye. Peki bu süre dolduğunda motor tamamen kullanım dışı mı kalıyor yoksa yıpranan parçalar değiştirilerek kullanıma devam edilebiliyor mu? Yani bu sürenin sonunda motor bir nevi ağır bakım mı gerektiriyor? Örneğin F-16'ların gövde ömürleri 8.000 saat verilirken yoğun bir bakım sonucu 8.000'den 12.000'e çıkartılıyor ya, bunun gibi bir işlem motorlara da yapılabilir mi?

Bu verilen süreler neyin nesidir biraz açıklarsanız memnun oluruz 

Makine mühendisi arkadaşlara bir sorum var:

Hani motor ömrü veriliyor ya 5.000 saat 10.000 saat diye. Peki bu süre dolduğunda motor tamamen kullanım dışı mı kalıyor yoksa yıpranan parçalar değiştirilerek kullanıma devam edilebiliyor mu? Yani bu sürenin sonunda motor bir nevi ağır bakım mı gerektiriyor? Örneğin F-16'ların gövde ömürleri 8.000 saat verilirken yoğun bir bakım sonucu 8.000'den 12.000'e çıkartılıyor ya, bunun gibi bir işlem motorlara da yapılabilir mi?

Bu verilen süreler neyin nesidir biraz açıklarsanız memnun oluruz 

O verilen 8000 saat içerisinde motor, en az 2 ila 3 ana büyük bakımdan geçer ve gerektikçe ve bakım kitapçığında yazdığı sıklıkta küçük bakımlara tabi tutulur. Modern uçaklardaki self-diagnostic sistemleri sayesinde motorun sıhhatli tutulması sağlanır. Ama metal yorulması ve parça değişiminin düzeltemeyeceği şartlar oluştuktan sonra motor 8000 saat sonunda yenisiyle değiştirilir.

Unutulmaması gereken bir nokta da bu tip hassas teknolojileri içeren motor ve sistemlerde (preventative maintenance) bozulmayı önleyici bakım yapılması şarttır. Parça bozulduktan sonra değiştirilmez. Parça, kitabında yazılan ömrünü doldurduysa değiştirilir. Sağlam görünüyor olsa da. Bu motorun kendisi için de geçerlidir.

Batılı motorlar, iyi bakıma tabi olmuşlarsa neredeyse uçak ömrüyle eşdeğer ömüre sahip motorlardır. Ama ağır kullanım şartlarına tabi olmuşlarsa ve de bakım ve imalat hatası gösterirlerse değişime tabi olurlar.
Yarı ömür bakımıyla yapısal ömrü 12000 saate uzatılan f16 uçağının 8000 saatlik motoru tabiiki yenilenecektir. Motor pilot tarafından devamlı yüksek G stresine tabi tutulmuş ve zorlanmışsa ömrü de kısalacaktır. (Kullandığınız otomobili devamlı yüksek devirde ve sabit yüksek hızlarda kullanırsanız, motorunuz 100 bin kilometreyi bile görmez. Ama dikkatli ve düşük hızlarda kullanılıp 300-400bin km yi gören otomobil motorları vardır. Ben bizzat 980 bin km de bir Taksinin rektifiye olmamış Mercedes dizel motoruna rast geldim.)

Biz sahip olduğumuz imkanlarla F-110 motorunu birkaç senede biraz zorlansak da kopyalayabiliriz bunu forumda çokça konuştuk ...

Þimdi biz eğer şu 3-4 sene önceki mevcut durumda mülkiyet hakları yasalarına uysak bile irili ufaklı hiçbir yerli motor geliştirmeden F-110 motorunu kopyalasaydık ABD tüm gücüyle bize çöker ambargo dahil her imkanıyla yüklenirdi...

Acaba bizim TEİ bu gerçeği görüp TS-1400 , TF-6000 ,TF-10000 gibi ara motorları yaparak bu tepkiyi savuşturmayı mı planladık?

Yani dünya savunma sanayi çevreleri  F-110 kopyası bir motor ürettiğimiz ortaya çıkarsa " Türkler zaten yıllardır bir takım turbojet , turbofan motor yapıyor bu motoru da yapmaları doğal" diyerek ABD baskısını boşa çıkarmayı mı planladı TEİ yetkilileri..?

Bazı arkadaşlar F-110 motorunun bu şekilde komplo teorileri üretmeye değmeyecek bir motor olduğunu düşünebilirler. Özellikle 5.nesil özellikleri taşımadığı için ama ben 5000-8000 saat dayanımında bir F-110 motorunun kopyasının bizi Dünyada ilk 3 motor üreticisi arasına sokacağını düşünüyorum...Çok güçlü , dayanıklı , çok beğenilen , güvenli bir motor...

Her ne kadar resmi açıklamalar 40 kadar F-110 motorlu KAAN'ın üretileceğini söylese de ben 100'e yakın KAAN'ın bu motorla üretileceğini düşünüyorum...

TEİ için bence asıl hedef F-110 muadili yerli bir motor , uzak hedef hatta çok uzak hedef 5.nesil TF-35000....

Sonuç olarak ; yerli-milli motor üretim hedefimizde TF-6000,TF-10000 ile Ütopik hedef TF-35000 arasında mutlaka F-110 muadili bir motor üretmeliyiz...

Bazı arkadaşlar F-110 motorunun bu şekilde komplo teorileri üretmeye değmeyecek bir motor olduğunu düşünebilirler.

O kişilerden birisiyim. F110 olgunlaşmış ve iyi bir motor. Ancak, 70'lerin sonlarındaki malzeme teknolojisi baz alınarak, yine 70'lerin sonlarındaki tasarım olanaklarıyla tasarlanmış bir motor. PW F119 ise 85'lerde tasarlanmaya başlandı.

Ne demek istediğimi detaylandırayım:

- F16'nin motoru GE F110'da 3 adet düşük basınçlı ve 9 adet yüksek basınçlı kompresör türbini var. 3 Adet de sıcak sektör türbini var. Sayıları tekrar yazarsam; 3-9-3.

- F22'nin motoru PW F119'da 3 adet düşük basınçlı ve 6 adet yüksek basınçlı kompresör türbini var. 2 Adet de karşıt dönüşlü sıcak sektör türbini var. Sayıları tekrar yazarsam; 3-6-2.

Rus motoru İzdeliye 30'da ise planlanan şöyleydi: 3-5-2.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Mahmut Akşit Hoca, yanlış hatırlamıyorsam 7-8 yıl kadar önce bile, bizim F110 motorundaki yüksek basınçlı kompresör türbini kademesini, modern tasarımla 6'ya indirdiğimizden bahsetmişti. Yani yardımsız şekilde modern kompresörler tasarlayabiliyoruz.

3D bastığın malzeme dövme malzemeden sağlamsa ve yerli 3. nesil tek kristallerin çalışma sıcaklığı altında yabancı muadillerine kıyasla ortalamada %25 daha fazla çekme direncine sahipse, uygun kalitede malzemen var demektir.

O zaman geriye tasarım becerisine sahip olmak kalıyor. 7-8 Yıl kadar önce, F119 ayarında kompresör tasarlayabiliyorsak, şimdi motorun tamamını haydi haydi tasarlarız.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

F110'u kopyalayarak kendimizi küçük düşürmenin manası yok. Yeterli bütçe varsa bu işi kıvırabiliriz. Tek şüpheli konu, 2028'e yetişmesi olur. 2028 Israrı takvimi biraz sıkışık yapıyor olabilir.

Bazı arkadaşlar F-110 motorunun bu şekilde komplo teorileri üretmeye değmeyecek bir motor olduğunu düşünebilirler.

O kişilerden birisiyim. F110 olgunlaşmış ve iyi bir motor. Ancak, 70'lerin sonlarındaki malzeme teknolojisi baz alınarak, yine 70'lerin sonlarındaki tasarım olanaklarıyla tasarlanmış bir motor.

Ne demek istediğimi detaylandırayım:

- F22'nin motoru PW F119'da 3 adet düşük basınçlı ve 6 adet yüksek basınçlı kompresör türbini var. 2 Adet de karşıt dönüşlü sıcak sektör türbini var. Sayıları tekrar yazarsam; 3-6-2.

- F16'nin motoru GE F110'da 3 adet düşük basınçlı ve 9 adet yüksek basınçlı kompresör türbini var. 3 Adet de sıcak sektör türbini var. Sayıları tekrar yazarsam; 3-9-3.

Rus motoru İzdeliye 30'da ise planlanan şöyleydi: 3-5-2.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Mahmut Akşit Hoca, yanlış hatırlamıyorsam 7-8 yıl kadar önce bile, bizim F110 motorundaki yüksek basınçlı kompresör türbini kademesini, modern tasarımla 6'ya indirdiğimizden bahsetmişti. Yani yardımsız şekilde modern kompresörler tasarlayabiliyoruz.

3D bastığın malzeme dövme malzemeden sağlamsa ve yerli 3. nesil tek kristallerin çalışma sıcaklığı altında yabancı muadillerine kıyasla ortalamada %25 daha fazla çekme direncine sahipse, uygun kalitede malzemen var demektir.

O zaman geriye tasarım becerisine sahip olmak kalıyor. 7-8 Yıl kadar önce, F119 ayarında kompresör tasarlayabiliyorsak, şimdi motorun tamamını haydi haydi tasarlarız.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

F110'u kopyalayarak kendimizi küçük düşürmenin manası yok. Yeterli bütçe varsa bu işi kıvırabiliriz. Tek şüpheli konu, 2028'e yetişmesi olur. 2028 Israrı takvimi biraz sıkışık yapıyor olabilir.

+1
%100 katılıyorum.
Burada önemli olan 26000lbf kuru itkili motoru üretebilmek.
TF6000 ve TF10000 den gelecek veriler bize 26000lbf kuru itkili F119 benzeri motoru ürettirecek.
Sn Akşit yoksa ortaya çıkıp biz f22 motoru kapasitesinde motoru yapabilecek durumdayız demezdi.

Umarım sizin söyledikleriniz doğru çıkar Merzifonlu hocam...

TEİ'nin kafasında ne var tam bilemiyoruz ... Geçen tartışmıştık ; bilgisayar tasarım ve digital veri analizleriyle motor tasarlamak-evet bu parça müadillerine göre %25 daha dayanıklı demek ile bu motoru gerçek yükler altında çalıştırmak - uçurmak  çok farklı şeyler...

Ayrıca F-110 motoru kopyalamak derken mevcut itki gücünü illaha 3-9-3 kompresör yapısıyla ile alalım demiyorum...Mevcut F-110 itiş gücünde farklı kompresör yapısına sahip bir motor da olabilir hatta mutlaka olmalıdır.... KAAN'ı 4.5 nesil uçuracak bir motor mutlaka tasarlanmalı ...

Henüz prototipini bile yapmadığımız 6000 ibf'den 35000 ibf'ye 5.nesil motora geçiş ,hayali kurulduğu kadar kolay olmayacaktır...

Mutlaka ama mutlaka F-110 gücünde ara güçte yerli bir 4.5 motor şart...

Tamam Sayın Yaşar okudum mesajınızı ...

1990lı yılların ortalarında Eskişehir Hava Ikmal Bakım Merkezine gitmiştim . Orada J-79 Lara yapılan bakım ve onarımlarını görmüştüm. Parçalara bilye fırlatarak stres alma, parçalara röntgen çekerek çatlama olan yerlere kaynak vs yapılması gibi işlemler sonrasında motorun tekrar kullanılabilir hale getirilmesi ince ve detaylı çalışmalar sonucunda olabiliyordu. J-79 lar hala kullanılabilir ise onlardan daha uzun ömürlü olan F-110 ların da daha 30 senesi vardır  herhalde.