TEİ MOTOR PROJELERİ

Teşekkürler Yaşar Hocam.

1990lı yılların ortalarında Eskişehir Hava Ikmal Bakım Merkezine gitmiştim . Orada J-79 Lara yapılan bakım ve onarımlarını görmüştüm. Parçalara bilye fırlatarak stres alma, parçalara röntgen çekerek çatlama olan yerlere kaynak vs yapılması gibi işlemler sonrasında motorun tekrar kullanılabilir hale getirilmesi ince ve detaylı çalışmalar sonucunda olabiliyordu. J-79 lar hala kullanılabilir ise onlardan daha uzun ömürlü olan F-110 ların da daha 30 senesi vardır  herhalde.

J79 turbojet motoru paslanmaz çelik ve titanyum kullanılarak imal edilmiş eski bir motordur. Türbin hava giriş ısısı 930 santigrat dereceyi geçmez. Hassas, bilhassa sıcak bölgelerdeki parçalara kaynak yapılarak kullanım olası değildir derim. Uçakların patır patır düşmesini istemiyorsanız preventative-maintanance yapmanız gerekir.  54 adet terminator 2020 uçağından geriye 30 kadar uçar durumda uçak kalmış şu anda. Onlarda metal yorulması vs nedenle uçmaması gereken durumdalar.

Türbofan F110'lar, özellikle şu anda hemen her uçağımızda olan yenilenmiş versiyonlarındaki teknoloji, çok daha yeni. Öyle arka sanayi usulü ile bakım yapılacak  motorlar değildir bunlar. Bildiğim kadarıyla j79 motorlarında FADEC de yoktu. F110'larda var. Türbin hava giriş ısısı 1510 santigrat derecedir. Bu motorlar çok daha hassas ve sıkı bakım ister.

1990lı yılların ortalarında Eskişehir Hava Ikmal Bakım Merkezine gitmiştim . Orada J-79 Lara yapılan bakım ve onarımlarını görmüştüm. Parçalara bilye fırlatarak stres alma, parçalara röntgen çekerek çatlama olan yerlere kaynak vs yapılması gibi işlemler sonrasında motorun tekrar kullanılabilir hale getirilmesi ince ve detaylı çalışmalar sonucunda olabiliyordu. J-79 lar hala kullanılabilir ise onlardan daha uzun ömürlü olan F-110 ların da daha 30 senesi vardır  herhalde.

J79 turbojet motoru paslanmaz çelik ve titanyum kullanılarak imal edilmiş eski bir motordur. Türbin hava giriş ısısı 930 santigrat dereceyi geçmez. Hassas, bilhassa sıcak bölgelerdeki parçalara kaynak yapılarak kullanım olası değildir derim. Uçakların patır patır düşmesini istemiyorsanız preventative-maintanance yapmanız gerekir.  54 adet terminator 2020 uçağından geriye 30 kadar uçar durumda uçak kalmış şu anda. Onlarda metal yorulması vs nedenle uçmaması gereken durumdalar.

Türbofan F110'lar, özellikle şu anda hemen her uçağımızda olan yenilenmiş versiyonlarındaki teknoloji, çok daha yeni. Öyle arka sanayi usulü ile bakım yapılacak  motorlar değildir bunlar. Bildiğim kadarıyla j79 motorlarında FADEC de yoktu. F110'larda var. Türbin hava giriş ısısı 1510 santigrat derecedir. Bu motorlar çok daha hassas ve sıkı bakım ister.

Doğrusunuzdur, yapılan işlem nedir tam olarak bilemem ama bazı motorlarda çatlak gibi hatlarda ısıl uygulama gibi metalin rengini değiştiren bir uygulama yapıldığı açıktı.

Buna karşın tespit ve testler için aşağıdaki sistemler kullanılıyormuş


Floresan Penetrant Kontrol(FPI)

Manyetik Parçacık Kontrol(MPI)

Eddy-Akım Kontrolü(ECII)

Ultrasonik Kontrol(UI)

Radyografik Kontrol(RI)

Yapışma Testi

Dijital Video Mikroskop/Boroskop

Milli Muharip Uçak'ın motoru, dünyanın en büyük 2. motoru olacak.

TF-10000 üzerinde, MMU motorunda kullanacağımız bazı özel teknolojileri deniyoruz.

Mahmut F. Akşit | TEI Genel Müdürü

It is 35.000 Libres officially but heard from background it will be 38.000 Libres.
38000 bilgisi doğru mu?

38000 bilgisi doğru mu?

Temel Kotil'den de bunu duymuştum. Doğru olabilir.

Bence, P&W F119 motoru da tam olarak 35000 libre itki vermiyordur, muhtemelen bir tık daha çok itki veriyordur.

Milli Muharip Uçak'ın motoru, dünyanın en büyük 2. motoru olacak.

Askeri motorlar arasında olarak ;

Izdeliye 30 motoru= 41887lbf
GE XA100 motoru = 45000lbf
F135 yeni motor = 43000lbf
F136 GE/RR motoru = 43000lbf


Bu yukarıdaki açıklama yanlış yani. Ha ! Bizim motor da 42000+ lbf gurubuna girer o başka.
Ya da ; askeri jet motorları arasında hazır kullanılan motor olarak tanmlayacak olursak 3üncü olur. İzdeliye30 motoru iyi kötü birkaç prototipte kullanılıyor.

https://www.globalsecurity.org/military/world/russia/izdeliye-30.htm?utm_content=cmp-true

3düşük basınç ,6 yüksek basınç ,3 adet te sıcak sektör trübini veya karşıt dönüşlü  2 adet sıcak sektör trübini olacak

Yani 3-6-3 veya 3-6-2 şeklinde.. kompresör veya trübin olacak

Doğru mu anladım...

Þimdi burdan yola çıkarsak bizim motor..

Ws15 gibi mi olacak
Yoksa
Pw F119 gibi mi

ikisinde de 6 adet yüksek basınç tribünü var ikisi de 9 'dan 6'ya indirmiş...

Pw 155 kn
Ws15 2009 dakı denemede 161 kn 2020 de ise 180 kn görmüş güç olarak kuru itkisi 24000 lb 113kn

Bizim motor ise 38000 lb ise yaklaşık 171 kn güç demek yanlış mı anladım yoksa ..muazzam güç neredeyse f135 motoruna yaklaşmak demek..

Umarım bunu becerebiliriz işte o zaman f35 gibi olmasada Hava-hava ağırlıklı yada iki gökhan -iki Bozdoğan taşıyan hafif avcı bir stealth uçak tasarlamak zor olmasa gerek...

Ama 171 kn ile F35 gibi bir uçak tasarlayamayız çok hantal olur...

WS serisi motorlarla bizim motoru ve Batı motorlarını karşılaştırmamak gerekir. Çinlilerin başlangıç noktası AL31 motoru. Ruslar, bu motoru kopyaladıkları için AL41 motorlu uçak vermiyorlar Çinlilere.
Bizim sıkıntımız çapı f110 çapında olan motordan yüksek itki elde edebilmek.

Jet motorunun itkisini yükselten motorun çapıdır. Kompresör ve yanma odası çapı büyüdükçe motordan daha çok itki elde edersiniz. Onun için Sn Akşit TF6000 motorunun çapını 15-20cm büyütüp 35000lbf motor yapacağız diyor.

Öncelikle terminolojileri karıştırmayalım Sn Denizci16.
LP (düşük basınç) kompresörü denen, en öndeki soğuk havayı içeri alan fanların olduğu yer.
HP (yüksek basınç) kompresörlü denen ise ondan sonraki bir dizi fan gurubu.
Kompresörden sonra yanma odası var. Ondan sonra ise HP türbini ve LP türbini var.
Ana problem HP türbin hava girişinde. Burada çok yüksek ısı var. Bu ısıya dayanacak metal yok hiçbir yerde. İçi soğutma kanallarıyla dolu tek kristal bıçaklardan oluşuyor bu türbin. LP türbinindeki ısı düşük olduğundan burada kullanılan bıçaklar çoğu zaman tek kristal olmak zorunda değil. Directionally Solidified DS (yönledirilerek sertleştirilmiş - kristal katmanlı) bıçaklar kullanılabiliyor.

Kompresörün kaç kademeden oluştuğu asıl itkiyi etkileyen ana faktör değil. Tabiiki mümkün olduğu kadar çok havayı yüksek basınçla yanma odasına vermek önemli. Bunu ya devir ya da kademe ile yapabilirsiniz. Burada kompresörlerin Blisk olarak inşa edilmeleri de büyük fayda sağlıyor. Bıçak geometrileri ve kademe tasarımları ile karışık olarak , sihir, bu sınırlı çaptaki motordan yüksek itki elde edebilmek.

F110 max fan çapı 119.5cm
F119 max fan çapı 113cm
F135 max fan çapı 117cm (hatta HP fanı girişi 109cm)

Tabii ki itki derken kuru itkiden bahsediyoruz. F110GE129EFE'den 34-35000lbf art yakıcılı itki elde etmek mümkün. 32000lbf itkili F110GE132 motoru, V60 F16'larını uçuruyor ve 18500lbf kuru itkisi var. Bize 26000lbf kuru itkili motor lazım. 

Stealth uçak motoru konuşuyorsak art yakıcılı itki değerlerine pek bakmamak lazım.

Hep konuşulan 26000 kuru itki stealth özelliği için yeterli mi? F-119 gibi yani...

Anladığım kadarıyla şöyle olacak:

- Ortalamada %25 artmış olan yerli tek kristallerin çekme direncini kullanarak, ilk kademedeki sıcak sektör HP türbin bıçaklarını bir tık geniş tutacağız. Bu sayede, 1700-1800 santigrat derecelik yanma odası sıcaklığından sanki 2000 santigrat derece imiş gibi verim alacağız.

- Yüksek mukavemetli yerli 3D parçalar ise deyim yerindeyse mühendislerimize fantezi fikirlerini uygulama fırsatı sunacak.

Çok ilginç bir proje olacak gibi. Projenin içinde yer almak isterdim doğrusu.

Hep konuşulan 26000 kuru itki stealth özelliği için yeterli mi? F-119 gibi yani...

Yeterli. Çünkü, F22 eski teknoloji ile imal edildiği için, görece ağır bir uçak. Kaan ondan daha iri olmasına rağmen, ondan daha hafif.