Röportaj: Özcan ERTEM ile TAI Gündemi

TAI Entegre Uçak Grup Başkanı Özcan Ertem'le TAI'nin üzerinde çalıştığı uçak projeleri hakkında bir söyleşi gerçekleştirdik. Airex 2010 fuarına katılan Özcan Ertem, SSNET Genel Yayın Yönetmeni Tevfik Uyar'ın sorularını yanıtladı ve ANKA, Hürkuş, Barış Kartalı, C-130 ve F-16 programları hakkında herkesin merak ettiği soruların yanıtlarını verdi.
Tevfik Uyar: Sn. Ertem. Öncelikle bizlere ayırdığınız vakit için teşekkür ederiz. Okurlarımız için kendinizden kısaca bahseder misiniz? Özcan Ertem kimdir?

Özcan Ertem: 1984 yılında ODTÜ Havacılık ve Uzay Mühendisliği'nden mezun oldum. 1987′de yüksek lisansımı tamamladım. 1988′de amatör pilot oldum ve yaptığımız işin mutfağında bulundum. 1990′da TAI'ye girdim ve o yıldan bu yana TAI'deyim.

T.U: Þu an TAI'de Entegre Uçak Grubu Başkanı ünvanı ile yer alıyorsunuz. Entegre Uçak Grubu başkanı olarak sorumluluk sahanız nedir?

Ö.E: TAI'de bu anlamda üç grup var. Bu gruplar "TAI'yi nasıl terkettiği"ne göre anılıyorlar. Uçak grubu "TAI'yi uçarak terkeden sabit kanatlı hava araçları" grubu olarak anılabilir. TİHA(ANKA), Barış Kartalı, F-16'lar, ATR-72′ler, C130′lar vb. bu kapsamda değerlendirilebilir.

T.U: Diğer gruplar neler?

Ö.E: TAI'yi uçarak terkeden döner kanatlı araçlar grubu, yani entegre helikopter grubu var. Bir de TAI'yi sandıkta terkeden ürünler grubu var. Bu da "yapısal grup" olarak anılıyor. Boeing'e, Airbus'a, Bombardier'e, bir çok üreticiye parça üretimi yapıyor. Onlar da TAI'yi sandıkta terkediyorlar ve bu grup da ciddi seviyelerde ihracat yapan grubumuz. Bir de uydu grubu var. 4 senelik bir grup ve en genç grup. Onlar da 2012′de uzaya fırlatılacak olan Göktürk uyduları üzerinde çalışıyorlar.

ANKA'nın uçuş testleri ekim sonu ya da kasım başında

T.U: Grup başkanı olarak sorumluluk sahanıza giren konulardan bahsedelim. Bu konulardan en günceli şu an şüphesiz ANKA, eski adıyla TİHA. TİHA görücüye çıktı ama herkes uçuş testlerini bekliyor. Ne aşamadayız ANKA projesinde?

Ö.E: ANKA, SSM ile imzalanan bir proje. Proje kapsamında üç adet uçak vereceğiz. Roll Out'ları Temmuz'da yaptık zaten. Þu an taksi testleri sürüyor. Eylül başında uçuş testlerinin başlamasını düşünüyorduk ancak bu tarih biraz ötelendi. Taksi testleri tamamlanır tamamlanmaz uçuş testlerine geçeceğiz. Öngörülerimize göre ilk uçuş ekim sonu ya da kasım başında olacak.

T.U: Bu çok sevindirici bir haber, zira okurlarımızın yaptığı yorumlar ve bazı mecralarda gözümüze takılan tartışmalar uçağın uçuş testlerinin merakla beklendiği ve asıl başarısının bu olacağı yönünde. Hatta Roll-Out testinin bu kadar büyük bir törenle yapılmasını eleştirenler bile var. Bu konuda ne söyleyeceksiniz?

Ö.E: Sektör içinde olanların bileceği üzere, uçakların ilk uçuşları genellikle bir çok faktöre bağlı olduğu için takvimini ayarlaması düzenlemesi çok pratik değil. O nedenle herkes fabrikadan çıkış, yani roll-out, ya da başka bir deyişle testlere başladığı dönem daha rijit ve önemli bir nokta. Boeing'te de Airbus'ta da aynı şeyler olur. Bu yüzden biz de havacılık tarihinde olduğu gibi, fabrikadan çıkışı köşe taşı olarak benimsedik. Bundan sonraki süreçler tören havasında olmayacak. Bu bir standart. Fabrikadan çıkış törenle olur.

T.U: İlk uçuş da heyecanlı bir olay değil mi ama?

Ö.E: Tabi ki çok heyecanlı ve önemli ama roll-out'tan farklı. Onu tören havasıyla karıştırmamak gerekiyor. Zira sektör de öyle tercih ediyor.

"MALE ve HALE sınıflandırması gereksiz"

T.U: Uçakla ilgili MALE ve HALE gibi bir karmaşa vardı. ANKA, MALE olarak sınıflandırılırken törenden önce resmi ağızlardan HALE açıklaması ima edildi. Uçak MALE olarak planlandı ama üretim ve tasarım aşamasında değişikliğe mi uğradı? İki açıklamanın birbirinden farklı olmasının sebebi nedir?

Ö.E: Aslında dünyanın kabul ettiği kesin bir sınıflandırma yok. Kimisi ağırlığına göre, kimisi havada kalışına göre sınıflandırıyor. Açıkçası MALE diye standart bir tanım yok. Sadece bu sınıflandırmalarda bir yere konumlandırılmaya çalışılıyor uçaklar. Olaya güreşteki siklet gibi bakmak lazım. 1500 kg. mertebesinde uçaklar gibi... Amerikan Predator, Heron bu siklete örnek. Bir üst siklette 4-5 ton ya da daha fazla ağırlığa sahip olan Predator B, Heron TP gibi uçaklar var. Belki biraz sınıfları MALE, HALE gibi karıştırmadan, ağırlığına göre düşünmek daha doğru diye düşünüyorum.

T.U: Peki... Diğer tartışma konularından birisi de ANKA'nın ne kadar yerli olduğu. Resmi bir ağızdan duymak isteyelim: ANKA'nın yerlilik oranı nedir?

Ö.E: Þimdi yerlilik ne demek onu düşünmek lazım. ANKA diye bakınca aslında uçak ve uçağın tüm veri kontrollerine genel olarak bakmak lazım. Bu açıdan uçağımız yerlidir. Motoru Alman ve en temel yabancı unsur bu. Tabi ki uçağın kumaşı vs. gibi bazı spesifik ve önemsiz parçalar da var ama uçak neticede yerli bir tasarım. Uçağın üzerindeki tüm programlar ve sistemler yerli. Benim gözümde bu uçağın tümü yerli. Zaten bu entegrasyonu yapabilmek daha önemli bir kazanç. Entegrasyonu yapabildikten sonra yarın motoru da yapar entegre edersin. Yeter ki bu kabiliyet elde olsun.

T.U: Neticede uçağın sahibiyiz değil mi?

Ö.E: Sahibiyiz diye bakmak çok başka bir şey tabi. İşin diğer bacağında istasyonlar, ekipmanlar gibi uçağın unsuru olmayan bir çok şey de yerli zaten. 20′ye yakın firma parça, destek, yazılım sağlıyor. Bu bir sistemler bütünü. Biz entegratör firmayız. Tasarlıyoruz. Yerli firmalara dağıtıyoruz işi ve entegre ediyoruz. Sanayimiz için önemli bir kazanç.

T.U: Peki şu an başka ülkelerce ANKA'ya gösterilmiş açık bir ilgi var mı? Deklare edilmiş bir alım niyeti?

Ö.E: Türkiye'yi ziyaret eden her askeri heyet fabrikamıza geliyor ve ANKA'ya ilgi gösteriyor. İlgi var ve yüksek düzeyde ama ilginin ticari bir satışa dönüp dönmeyeceğini zaman gösterecek. Bir defa uçağın uçarak belli bir noktaya geldiğini, yani başarısını göstermesi lazım. Başarısını kanıtlayıp TSK'nın envanterine girdikten sonra ANKA'nın Türkiye'nin ihraç ettiği savunma ürünleri arasına gireceğine inancım tam.

"Türk Hava Kuvvetleri neye ihtiyaç duyuyorsa yapacağız "

T.U: Sıradaki adım nedir peki? Mesela Murad Bayar bir açıklamasında kıtalararası stratejik İHA programına başlayacağını ima eden bir açıklama yapmıştı. TAI ile paylaşılmış ve projelendrilmeye başlanmış herhangi bir İHA programı var mı?

Ö.E: İHA'lar açısından büyük bir açılım olacak. Biz bunu bekliyoruz. Neticede biz temel olanı yaptık. Daha yükseği, daha hızlısı, daha kabiliyetlisi, daha uzun menzillisi, silahlısı vs. gibi açılımlar olacak diye düşünüyorum. Bunların hangisi önce olur, hangisine odaklanılır, şu anda çalışılıyor üzerinde. Net sözleşme aşamasına gelmiş bir şey yok. Bir sonraki adım kesin olarak "şu olacak" diyemiyoruz ama şunu da kabul etmek lazım: Türk Silahlı Kuvvetleri İHA'ları son beş yılda verimli olarak kullandı. Her kullanış yeni ihtiyaçları doğurdu. Aslında 10 sene önce düşünülen ihtiyaçlarla, 5 sene öncekiler ve bugünküler çok farklı. 5 yıl kullanılsın bu uçaklar, net ihtiyaçlar ortaya çıkacaktır. Uçak sanayi bir yerde terzi gibi, ihtiyaç neye işaret ediyorsa oraya odaklanıp ne gerekiyorsa çıkaracaktır. Hava Kuvvetleri ile görüş alışverişi yapıyoruz, ama bir sonraki adım şudur demek mümkün değil. Seçenekler var, hangisi öne çıkacak, zamanla karar verilecek. Kıtalararası İHA'ya gelince; dünyadaki örneklere bakmak lazım. İşte Predator A yapılıyor, daha sonra B yapılıyor, yeri gelince top tüfek takılıyor, Afganistan'da kullanılıyor... Zaman gösterecek, akış nereye. İhtiyaç varsa o da olacak elbet.

"İnsansız Muharebe Hava Aracı eninde sonunda önümüze gelecek"

T.U: Herkesin merak ettiği konu da bu zaten. ANKA'dan bir UCAV çıkar mı? Mesela Cirit mühimmatı entegre edilir mi?

Ö.E: Bütün rakip uçaklar eninde sonunda bir şey takıyorlar. Bu konu da eninde sonunda bizim masamıza gelecektir. Burada bizim nasıl uçak yapacağımızdan ziyade atacağı mühimmatın belli olması ve buraya gelmesi önemli. Böyle olduğu takdire o da bizim masamıza düşer diye düşünüyorum. Þu an belirlenmiş bir şey yok.

Hürkuş projesine Türk Hava Kuvvetleri'nin ilgisi büyük

T.U: O zaman diğer güncel konuya gelebiliriz: Hürkuş. Program şu an hangi aşamada?

Ö.E: Hürkuş projesinde aşamalı bir geliştirme programı uyguluyoruz. "Hürkuş A" dediğimiz ticari model var. EASA sertifikasyonuna çalışıyoruz. Bu projede detay parçaların üretilmesine başlandı. 20′ye yakın alt yüklenicimiz var, iniş takımı, pervane gibi şeyler burada yapılıyor. Siklet olarak turboprop kategorisinin en üstünde bulunan PC-21 ya da Super Tucano'yu hedef olarak aldık. Biz de aynı güçte, 1600 beygir motor seçerek gittik. Dolayısıyla üst siklet bir turboprop uçak hedefliyoruz. A modelinden sonra askeri aviyoniklerle donatılmış B modeli olacak. Askeri olduğu için sertifikasyon sürecine girmeyecek diye düşünüyorum. Giriş seviyesi A ve üst seviye B. Þu an üretilmekte olan A tipinin ilk iki uçağı. 2011 yılında bu modelin de bir fabrika çıkış töreni olacak. Öngörülerimize göre 2012′nin ilk çeyreğinde de ilk uçuşu yapacak. Sertifkasyon için 2012 sonu ya da 2013 başını düşünüyoruz. İki tane üretiyoruz şu an.

B sınıfı da şu an tasarım aşamasında. Türk Hava Kuvvetleri çok ilgileniyor hatta ihtiyaçlarını bildiriyor devamlı olarak. Türk Hava Kuvvetleri ihtiyaçlarını tarif ettikçe bu ihtiyaçlar sözleşmeye giriyor ancak adet üzerinde görüşmeler devam ediyor. Seri sipariş üzerinde bir aşama yok ama hava kuvvetleri uçağın performansı ve bu sayede yapabileceği ek görevlerden dolayı çok ciddi ilgi gösteriyor. Sadece eğitim uçağı olarak düşünülmüyor.

T.U: Ya barış kartalı? Bir çok okurumuzdan bu konuda soru alıyoruz.

Barış Kartalı projesinin TAI kısmı yenice bitti. Toplamda 4 uçak var. Biri şu an Amerika'da. Boeing ana yüklenici zaten. Bizimle uçağın işlenmesi, Havelsan'la da yazılm üzerine çalışıyor. Bizim işleme işimiz bitti ve son uçak şu an boyanmak üzere Kayseri'de. Modifikasyon işi bitti yani. Havelsan ile Boeing çalışmaya devam ediyorlar hala. Tüm yazılım süreci hallolduğunda göreve hazır olacak. Ondan sonra hava kuvvetlerinin eğitimleri başlayacak. TAI olarak baktığımızda bizim açımızdan proje tamamlandı.

"Modernizasyon konusunda dünyada iyi bir konumdayız"

T.U: Sıradaki önemli projeler neler? TAI'de neler oluyor ve 10 sene sonra mesela TAI nerede?

Ö.E: Þimdi kendi özgün ürünlerimiz var. ANKA ve Hürkuş gibi. Pazara girmiş olacaklar bunlar yakın zamanda. Bir de mevcut envanterde uçan uçaklar üzerinde yaptığımız çalışmalar var. Mesela C-130'un üzerindeki 140′a yakın ekipmanı indirdik. 120′ye yakın yeni ekipman yükledik ve bir bilgisayar programı ile birleştirdik. Kokpiti sıyırdık ve yenisini yerleştirdik: bir anlamda baştan aşağıya yeniliyoruz. Yenilediğimiz kokpitle bütün yazılımları tamamladıktan sonra uçaklar işe başlayacak. Bu bizim dünyada iyi konumda olduğumuz konulardan biri. Uçağı glass kokpite dönüştürmek isteyen ülkeler için de çok iyi bir çözüm. Türk Hava Kuvvetleri'ne yaptığımız gibi radarı, otopilotu, TCAS'ı, FMS'iyle komple suit de olabilir, ya da sadece dar kapsamlı, sadece FMS ve glass kokpiti olan bir çözüm de olabilir. Çeşitlendirmek mümkün. Böylece TAI sektördeki önemli upgrade firmalarından birisi haline geliyor.

T.U: C-130J'ler hesaba katılmadığında C-130'ların kullanım ömrünün azalmasına karşı iyi bir çözüm gibi duruyor.

Özcan Ertem: Evet, zira Lockheed Martin şu an sadece J modeli üretiyor ama dünyada neredeyse 2000 adet C-130 var. Bunların Lockheed Martin ile temas halinde gövde ve motor ömrü uzatılanları var. Burada eksik olan Aviyoniklerin yenilenmesiydi. ABD Hava Kuvvetleri aviyonikler için Lockheed Martin yerine Boeing'i tercih etti. Ancak biz de bu işi gerçekleştirebiliyoruz ve bizi tercih edebilecekler var. Halen dünya üzerinde 1000′den fazla ömrü uzatılabilecek C-130 var. Biz de bunu yapıyoruz. Bu iyi bir pazar. Paket başına 2 milyon ila 10 milyon arasında bir fiyata uçakları upgrade ettirmek direk alımların yerine geçecektir ekonomik olarak. Türk Hava Kuvvetleri'nıi 13 uçağıyla başladığımız bir süreç bu ve Hava Kuvvetleri'mizin aldığı paket iddialı ve kapsamlı bir paket. Çok güzel sonuç çıkaracağız. Kullanılan FMS, ticari FMS'lerin ötesinde paraşüt atma noktası hesabı, arama-tarama otomatik pattern'i gibi, merdiven tipi belirleme vs. ekstra FMS özelliklerini de barındırıyor. Ticari FMS zaten var, içine gömüyoruz. TAI bu anlamda çok iyi bir yerde. Benzer şekilde F-16'nın upgrade'i konusunda da zaten Belçika, Hollanda gibi ülkelerin yanında sayılı bir yerde ve konumdayız. Rekabet ortamında Ürdün'ün uçaklarının modernizasyonunu yaptık ve teslim de ettik, şimdi Pakistan'ın işini aldık, ilk uçaklar bu hafta geliyor. F-16 da yaygın bir platform. Bir çok kullanıcı ülke var ve temaslarımız sürüyor. TAI bu konuda sayılı bir kaç firma arasında. F-16'larda da ömür uzatma programlarının yaygınlaşacağını düşünüyorum.

Tevfik Uyar: Sn. Ertem, öncelike sorularımızı yanıtladığınız ve okurlarımıza bu değerli bilgileri sunduğunuz için ekibim ve okurlarım adına sizlere çok teşekkür ederim. Bizler de TAI'nin dünyada lider konumda bir firma olması hedefine yürekten inanıyor ve destek veriyoruz.

http://www.savunmasanayi.net/roportaj-ozcan-ertem-ile-tai-gundemi/roportaj-ozcan-ertem-ile-tai-gundemi/

çok güzel zevkle okudum. sn. Tevfik UYAR'a da tşk.

Hürkuş için yazan yazıda Uçağın sadece eğitim uçağı olarak kullanılmayacağı yani askeri versiyonunun üretileceği söyleniyor. Bu bizim ve onlarca kişinin istediği güzel birşey.....

İnşallah bizim düşündüklerimizi düşünüyorlardır..

bakalım ne olacak işin sonu....

İlk Türk savaş uçağı Hürkuş b sevdim bunu