KAAN 5. Nesil Savaş Uçağı Projesi

Sayın Yaşar, RR bu motorun tek bir vidasına katkı verdiyse, çok ama çok şaşırırım. 

Karartma uygulanıyor turbofan motor projesinde, bu besbelli. O nedenle yetkililerin verdikleri tarihleri bekleyeceğim. Sayın kabardey'in şüpheci yaklaşımına şimdilik prim vermiyorum. Ama şimdilik...

THY bu sene yaptığı ve yapmakta olduğu alımlarla dünyanın en büyük RR motor kullanıcısı oluyor. RR, Türkiye'yi RR motor bakım hub'ı yapma projesini başlatıyor.
Bunların arkasında yatan neler var? Bu kadar RR ağırlıklı motor kullanıp karşılığını almamak biraz aptalca olur. (THY, dünyanın 8inci en büyük-çok ülkeli konsorsiyumlu şirketleri saymazsanız 4üncü en büyük-havayolu şirketi)

Karartma olduğu doğru. Ama ben parasıyla, RR'den teknik konsültasyon aldığımız konusunda da iyimserim. Bir tek kristal bıçak teknolojisini vermezler ama bazı püf noktalarında yardımcı olacaklarını tahmin ediyorum. TAEC olarak ta bazı parçaları ürettiklerini düşünüyorum.

Kendimizi TEI yerine koyalım. Başımızdakiler acil sonuç istiyorlar. (Aslında bütün ülke istiyor). Parasal ve zaman kısıtlaması altında yapılacak iki şey var:
Dışarıdan teknik yardımla yol yürümek. Ya da;
Hem yardım alıp veya almadan da yapılabilir; TF10K imalatı sırasında ve TF6000 çalıştırma testleri sırasında öğrendiklerimle TF35K prototip üretimine girişmek. Bu şekilde yap boz yapmaktansa ilk yapılan prototipten olumlu sonuç almak. TF10K çalışır duruma geldiğinde TF35K'da hazır olmaya yakın olur.

Önümüzdeki sene sonuna kadar kokusu çıkar TF35K' nın.

TF10000'in  yarı çapının 15cm   büyütülmesiyle RR  firmasının  bir ilgisi  olacağını hiç sanmıyorum.
umarım,  klasik bir motor yapma  hedefinden süper bir motor yapma  hedefine savrulmamışızdır.
---
şu halde Siper'e  ve insansız jetlere  abanmak gerekecek gibi görünüyor.
hızlıca   3  Siper  sistemini envantere alıp S400  hikayesini  bitirmek ve  2  3 filo  Kaan  motorunu ABD'den  almaya  bakmak gerek.
S400  hikayesini bitirip CAATSA'dan  kurtulmak için de,  hava sahamızın  güvenliği  için de artık kilit sistem Siper ve  firmaları  sıkıştırıp  Siper üretimini  cidden hızlandırmak gerek.

RR/Kale, Alp Havacılık ve TR Motor ile TEI arasında uğraştıkları alanlarda dağ kadar disipliner fark var. Bu firmalar ne biliyorda TEI ye katkı verecekler. Ağır siklet ile hafif siklet gibiler.
S. Kabardey ve Sn.Merzifonlu'ya  katılıyorum. Bence en sağlam bilgi Mahmut Akşit hoca'dan geliyor. Ya söylüyor, yada hiç söylemiyor. Politika yapayım derdinde değil. Beklemek lazım.

Sn MrNo,
Kale firması, dünyanın en büyük 3 jet motoru üreticilerinden birisi olan RR ile ortak olarak TAEC firmasını kurmuş. Yarın THY'nin RR motorlarının bakım işini üstlenecek belkide. Kale, aynı zamanda P&W için motor parçaları üretiyor.
Alp Havacılık 1300kişi çalıştırıyor. P&W firması ve GE için titanyum malzemeden uçak motorlarının fan bıçaklarını, Sikorsky helikopterlerinin pallerini üretiyor. Açın bir inceleyin. 2.2milyar TL cirosu ve vergi öncesi 415 milyon TL karı var. 112milyon dolar da ihracatı var.

TEİ'nin 11 milyar588milyon TL cirosu ve 850 milyonTL vergi öncesi karı var. 3600 da çalışanı var

Her ikisini toplasanız, teknoloji açısından bir TEİ etmeyebilir. Ama yabana atılacak firmalar değil bunlar. Bir elin nesi iki elin sesi var. TEI için vazgeçilemez kıymette eko sistem bunlar.

TF10000'in  yarı çapının 15cm   büyütülmesiyle RR  firmasının  bir ilgisi  olacağını hiç sanmıyorum.
umarım,  klasik bir motor yapma  hedefinden süper bir motor yapma  hedefine savrulmamışızdır.
---
şu halde Siper'e  ve insansız jetlere  abanmak gerekecek gibi görünüyor.
hızlıca   3  Siper  sistemini envantere alıp S400  hikayesini  bitirmek ve  2  3 filo  Kaan  motorunu ABD'den  almaya  bakmak gerek.
S400  hikayesini bitirip CAATSA'dan  kurtulmak için de,  hava sahamızın  güvenliği  için de artık kilit sistem Siper ve  firmaları  sıkıştırıp  Siper üretimini  cidden hızlandırmak gerek.

TF10K 'nın çapını 30cm büyütün ve F119 gibi bir motor yapmaya kalkın, TF10K'da yaşamadığınız sorunlarla karşılaşırsınız.
Çok yüksek devirlerde ve sıcaklıklarda dönen çok iri bıçaklardaki merkezkaç kuvveti etkisi ve bu bıçakların motora getirdiği stres ve gerilme etkileri çok farklı olacaktır. Bunları yaşayıp çözen bilgi birikimine sahip mercilere ulaşmak önemli olan. Tek kristalde olsa bu çaptaki büyük türbin kanatları daha yüksek ısılara ve streslere maruz kalacak ve "creep" denilen kristal deformasyonuna uğrayacaktır. Bunların soğutma kanallarının açılması, daha sonra da yüzeylerinin seramikle kaplanması daha küçük çaplı motordaki bıçaklarla aynı değildir.
Türbofan motorun LP türbinleri, baştaki büyük LP fan kademesini sürer. Yüksek ısıda çalışan HP Türbinleri de, HP kompresör kademelerini sürer. Bu kademeler üzerindeki etken güçler ve stresler, herzaman bilgisayardaki değerlere bağlı kalmazlar. Yaşayıp görmeden işin içinden çıkamazsınız. Çinliler ve Ruslar onun için hala debeleniyorlar. Hintliler'de turboşaft motor yaptılar. Bu motorda 3üncü nesil tek kristal türbin kanatları var adamların. Ama AMCA 5inci nesil uçakları için geliştirmeye çalıştıkları Kaveri turbofan motorunu hala beceremediler.

Biz bir yola çıktık. Ama ne yazıkki çok büyük bir motor yapmaya soyunduk. İnşallah yarı yolda kalmayız. TEI bu motoru yapacak doğru adres. Ama hem içeriden hemde dışarıdan yardıma ihtiyacı var, eğer zamanında işi becermesini bekliyorsak.

tabi TF35000'in  değerleri TF10000'den farklıdır.
daha çok güç için daha çok hava alıp  daha çok sıkıştırıp  daha çok  ısıtmak gerekir ve bu da  parçaların  yüzleştiği  sorunları arttırır,  bunu  zaten  motordan hiç anlamayan ben de mantık  yürüterek ön görebiliyorum.
fakat biz motor konusunda sıfır noktasında değiliz.
elde artık testleri tamamlamak üzere olan bir TS1400  var ve bu motorun tek kristal kanatlarının  ısı  dayanım değerinin 1400  derece  olduğu  bilgisi  şu teslim töreninde  beyan edilmiş.
kaynak 3 te de  TS1400  için  1350 derece bilgisi verilmiş ki  bu da  yine F110'a  yakın gibi.
F110  motorunun da türbin  hava giriş sıcaklığının 1510 derece olduğunu siz  ikinci kaynakta belirtmişsiniz.
yani  ben yanlış anlamıyorsam, en azından türbin sıcaklığı konusunda  TS1400'ün  içindeki tek kristal bile neredeyse F110'un  sıcaklık seviyesine  dayanabilecek gibi,  bir tık geride.
F110  dengi bir motor  bana çok imkansız gibi  görünmüyor,  dışarıdan destek almadan da  yaparız  bence;  ama  süper bir motorun peşine düşmediysek yaparız.
bizim işimizi şimdilik 80'lerin 90'ların  bliski  filan olmayan F110'u da  görüyor.

Hürjet  çift motorlu  modelden vaz geçilip  bu  modele  döndü ve ciddi  strese  girdi.
Altay motoru da  ilk başta  başka bir firmadayken  o işten vaz geçilip  bu günki  formata girdi ve  Altay 2016'da  üretilecekti,  sonuç  malumunuz.
şimdi de  bir  ihtimal TF35000'de  bir farklılaşma  kokusu  olduğu  iddia  ediliyor  açık kaynaklarda.
umarım   bu yol ayrımı   olmayacak stresler yaratmaz ve  umarım  süper bir motor peşine düşmemişlerdir.
yoksa biz F110'un  muadilini  kendi başımıza da  yaparız gibi görünüyor.

 

https://tolgaozbek.com/savunma/turk-savunma-sanayi/yerli-helikopter-motoru-ts1400e-ilk-kristal-kanatcik-teslim-edildi/

kaynak 2
https://www.defenceturk.com/index.php?topic=8459.420

kaynak 3
https://www.yeniakit.com.tr/haber/sirrini-turk-muhendisler-kesfetti-dunyada-sadece-5-ulke-yapabiliyor-1850297.html

ek olarak,  TF10000  düşük baypaslı motor;  ama düşük derken  o kadar düşük değil aslında.
yüksek baypasın  bir tık altında olan  düşük baypaslı motor;  yani  ürettiği itkinin  hiç azımsanmayacak bir kısmını  motorun içinden geçen sıcak havayla değil,  motorun dışından geçen soğuk havayla  üretiyor.
tahminen bu durum TF35000  için de aynen  böyle olur.
bu demek oluyor ki,  bizim motorun  içindeki sıcaklık  bir F119  motorunun içindeki sıcaklıktan   daha az  olacaktır.

Önce TF-10000 bi uçsun ondan sonra TF-35000 yapılabilir mi yapılamaz mı belli olur...

Motorlara milyarlarca dolar harcayan Çinliler eğitim ve hafif taarruz uçaklarında bile hâlâ Ukrayna motoru kullanıyor...
Siz her ne kadar TEİ istese F-110'un muadili motoru rahatlıkla yapar desenize bu iş o kadar kolay değil... 8000 saat üzerinde motor ömrü inanılmaz...

Kritik eşik TF-10000... Sonrasına bakarız...

Ben motoru yapabileceğime gerçekten çok inanıyorum. Siz daha Türkün gücünü bilmiyonuz

Sn.Yaşar,
İngilizler, niye bir Türk firması ile ortak olurlar? O firmanın gelişim hızını ve mecrasını kontrol altında tutmak için.

RR/Kale ortaklığında amaç, RR nin teknoloji aktarması değildir. RR Türkiye'de kendi işlerini yürütecek, servis verecek, Türkiye pazarında tutunmasını sağlayacak bir yüklenici taşeron aramıştır, o kadar. RR/Kale ortaklığı taşeron ilişki düzeyini aşamaz.

Alp Havacılıkta diğer yan sanayi işi yapan firmadır. Bizim otomotiv sektöründe yedek parça üreten milyonlarca dolar ihracat yapan firmalar gibi bir firmadır.

İngilizler'le teknolojik iş birliği imkansız değildir, ama yolu ortaklık değildir. Onlardan direkt gidip, şu process'i bana öğret bende sana Türkiye'de şu konuda fayda sağlayayım demek lazım. THY işi gibi.

Yani, bıçakların seramik kaplamasını mı bilmiyoruz, bunu bize öğret deyip, işin adını söylemek lazım. Yoksa İngilizden bir şey alınamaz. Aksine sizin elinizi tutar, oyalarda oyalar.

Lütfen hatırlayınız,
"TAI ve BAE Systems TF-X Milli Muharip Uçağı'nda Birlikte Çalışacak – 2017" haberlerini.

Sn.Yaşar,
İngilizler, niye bir Türk firması ile ortak olurlar? O firmanın gelişim hızını ve mecrasını kontrol altında tutmak için.

RR/Kale ortaklığında amaç, RR nin teknoloji aktarması değildir. RR Türkiye'de kendi işlerini yürütecek, servis verecek, Türkiye pazarında tutunmasını sağlayacak bir yüklenici taşeron aramıştır, o kadar. RR/Kale ortaklığı taşeron ilişki düzeyini aşamaz.

Alp Havacılıkta diğer yan sanayi işi yapan firmadır. Bizim otomotiv sektöründe yedek parça üreten milyonlarca dolar ihracat yapan firmalar gibi bir firmadır.

İngilizler'le teknolojik iş birliği imkansız değildir, ama yolu ortaklık değildir. Onlardan direkt gidip, şu process'i bana öğret bende sana Türkiye'de şu konuda fayda sağlayayım demek lazım. THY işi gibi.

Yani, bıçakların seramik kaplamasını mı bilmiyoruz, bunu bize öğret deyip, işin adını söylemek lazım. Yoksa İngilizden bir şey alınamaz. Aksine sizin elinizi tutar, oyalarda oyalar.

Lütfen hatırlayınız,
"TAI ve BAE Systems TF-X Milli Muharip Uçağı'nda Birlikte Çalışacak – 2017" haberlerini.

Bu söylediklerinizin hepsi olası şeyler. İşe kötü yönünden baktığınızda olası şeyler.
İngilizler neden bizimle ortak ticaret anlaşması yaptı? Neden Türkiye'ye transfer edilecek teknoloji ve materyalde her türlü devlet engelini kaldırdı?
İngilizler, Brexit ile AB'nin gümrük anlaşmasının dışında kaldılar. İngilizlerin eski imparatorluk ülkeleriyle (British Commonwealth) çok yakın ticari ilişkileri var. Bunlardan gelen ara mallarını işleyip AB gümrük kurallarına uyduracak aracı ülke, Türkiye. Avrupa'da Almanya'dan sonraki en büyük ticari ortağımız oldular.
Bu işler sizinde dediğiniz gibi çıkar işleri. Al gülüm, ver gülüm işleri.

GE, neden TEI ile ortak? Bu kadar ucuza motor parçası ürettirebileceği başka bir yer yok. Onlarda TEİ'yi taşaron olarak görüyordu işin başında. Bu ortaklık sonucu TEI, zamanla edindiği bilgilerle kendi motorunu yapma seviyesine geldi.
Kale'de RR ile taşaron olarak başlar ki zaten P&W ile bir üretim anlaşması vardı. F135 motor parçaları üretiyordu. (TJserisi Türbojet füze motorlarını nasıl yaptı?). RR ile aynı TEİ örneğinde olduğu gibi yol alabilir.

BAE ile anlaşma yaptık ve bize teknik yardım vereceklerdi. Burada yönetici psikolojisini iyi bilmek lazım. İngiliz teknisyen, yüksek maaşlı, konusunda uzman ama genel bilgisi zayıf. Bizim her istediğimize cevap veremeyebilir. Ama bir somunun takılması kadar kolay bir şeyi püf noktası olarak öğretse bize bir kaç ay zaman kazandırır. Ama bizim çalışanlarımız bu yüksek maaşlı teknisyeni beğenmezler. Üst kademeye, bunlar bilgisiz ve bize faydası yok diye rapor verirler. Ben bunu çok yaşadım.
Sonra, dışarıdan birçok yabancı teknisyen ve mühendis aldı TAI. Bu mühendisleri BAE olarak aldık. TAI olarak bize gelmeyecek mühendisler BAE olarak geldiler. Doğrudur; BAE, kendi mühendislerini işsiz bırakmamak için bize empoze etmiş olabilir. Ama bu ortaklık mutlaka bize çok faydalı olmuştur. Vizyon vermiştir.

Kimse kimseye bedava ekmek vermez. BAE olsun RR olsun, onlarca yıllık bilgi birikimini size, karşılığını almadan, aktarmazlar. Hatta bazı hassas teknolojileri hiç vermezler. Ama ortaklık sırasında o hassas teknolojilerin nasıl elde edilebileceğini öğrenmek işte önemlidir.

Aç gözlü olmayıp, 2 x EJ200 (14000lbf/23000lbf) motorlu bir uçak yapsaydık, şu anda bu uçaklar envantere girmeye başlardı. EJ200'ün tek motora dönüşüm masrafını da RR karşılardı. 100 adet Hürjet için, 400adette TFX için motor deyince bir çok kapı açılırdı. (3.5 4 milyar dolarlık motordan bahsediyoruz). (Sonra bakın bu sene RR sadece İngiliz Typhoon uçak motorlarının, 5 yıl için, bakımı için 500milyon sterlinlik bir anlaşma yaptı. Motoru yapmakla ve satmakla bitmiyor bu iş.)
Þimdi affedersiniz ama Alman'ın ağız kokusunu çekiyoruz. Bir yalvarmadığmız kaldı, EF2000 için. İngilizlerle EF2000'in 5inci nesil versiyonunu yapacaktık.