KAAN 5. Nesil Savaş Uçağı Projesi

Proje ilk gelişmeye başladığından beri motor olarak F-16 'larda kullanılan F-110 motorları bu uçağa uymaz mı? diye sorup durdum tüm forumlarda .

En mantıklı seçim F-110 motoruydu ve doğal olarak onu seçtiler... Bu tahminimin doğruluğunun gururunu yaşıyorum...

Ben MMU'da sadece prototiplerde değil 2-3 filo kadar MMU Block1 'de  de F-110 motoru kullanılacağını düşünüyorum...

TRMOTOR mu olur TEİ mi olur bilmem ama bu F-110 motorunu mutlaka yerlileştirmemiz gerek...

Kaygım şu; bizim yaptığımız motorun hacmi-şekli buna uymak zorunda olacak dolayısıyla proje standartları bazen sınırlanabilecek. Belki en verimli değerleri yakalamak için hava girişinin büyümesi gerekecek ama biz F-110 motoruna göre tasarım yaptığımız için elimiz kolumuz bağlanacak. Sorun F-110 değil; bir projede motorun projeden ayrı bir şeymiş gibi düşünülmesinde.

Arabalarda kaputu açtığımızda boş alan çoktur ve karbüratörlü motoru çıkarıp yerine dizel uygulayabilirsiniz veya motor hacmini değiştirebilirsiniz ve bunların yarattığı ağırlık merkezi ve toplam kütle değerleri göz ardı edilebilir. Ama uçak helikopter gibi her boşluğun fonksiyonelce değerlendirilmeye çalışıldığı ve gerek ağırlık merkezi gerek ivmelenme ve sürtünme değerlerinin büyük etki ettiği bir platformda çoğu şey en başta düşünülmelidir. Motor kanat altı değil gövde içinde ve alternatif alan bulmak zor. Bunu tank motorunda dahi çektik düşünün.

Bir motor F-110 ise bunun adını koyup karar verilmeli. Heralde yetkililer de benim bildiklerimi biliyordur. Tahminimce ileride yerli olarak ilan edilecek motor F-110 motorunun revize edilmiş bir şekli olacak. Yepyeni farklı bir şey beklemeyin. Hacmi ve şeması aynı, F-110 lisansı üzerine anlaşıp kanadına nozülüne bir kaç dokunuşla %3-5 performans artırıp yerli jet motorumuz Tr-110 karşınızda. Diğer türlüsü iki kere masraf hem.

Bence arkadaşlar tüm hayallerini çift F-110 motoru taşıyan bir uçak üzerine kursun. (İtkisi biraz artar) Toplam kütle ve faydalı yüke göre supersonic olur mu olamaz mı göreceğiz. Zira böyle bir uçağın çok büyük olmasına da gerek yok. Hava-hava ve bazı kilit rolleri üstlenmesi yeterli. Tonlarca bombaya gerek yok. Pistten kalk güdümlü bombaları at geri dön gibi rutin, pilotaj becerisi istemeyen işlerde büyük İHA'lar tabiri caizse eşek gibi çalışacaktır.

Altay tankını geliştirirken aynını düşünüyorduk hemen hemen. zaten Leo2 lerden dolayı MTU motor kullanıcısıydık ve bu motoru elde yerlisi olana kadar belirsiz bir sayıya kadar zaten aşina ve kullanıcısı olduğumuz bir motorla devam edecektik. Zaten elimizde de kimisine göre 20 kimisine göre 5 adet motorumuz da vardı. Sonra birden iş ters gitti ve başta cepte düşündüğümüz 0 250 motor gelemez oldu bir duyduk ki Alman parlamentosu Türkiye ye amborga kararı almış ve MTU motorlarının gelişini bloke edivermiş. Ben MMU projesinde de gidişatın aynı çizgide devam ettiğini görüyorum. Þimdi biri diyebilrmi bu projenin akıbiyeti aynı olmayacak ? Bu f110 motoruna çok bel bağladık bu uçak vücuda bürünüpte o motorlar gelmez ve biz yerli motor işini çözememiş olursak bu proje aynı 2. bir Altay vakası olacak.

F110 kullanacağız demiyoruz ki. İlk etapta F110'u ama iyi ama kötü kopyalayacağız ve o motoru kullanacağız diyoruz. Sonra becerebilirsek gerçek stealth motoru, yani düşük termal izli motoru üreteceğiz.

Tanklar konsept olarak demode kalmaya başladıkları için, Altay'daki gecikmeyi tolere edebildik. Ama MMU gerçekleşmezse, elimizde uçuracak uçak bile olmaz. Bu yüzden bence kesinlikle F110 motoruna bel bağlamayacağız. (Prototipler hariç)

Açıkçası ben hale TF-X konusunda şüpheliyim. Rusya ve Çin daha motor ve stealth işini daha çözememişken bizim yapmamız büyük bir başarı. Ama motor sorunu devam edecek gibi.

F110 kullanacağız demiyoruz ki. İlk etapta F110'u ama iyi ama kötü kopyalayacağız ve o motoru kullanacağız diyoruz. Sonra becerebilirsek gerçek stealth motoru, yani düşük termal izli motoru üreteceğiz.

Tanklar konsept olarak demode kalmaya başladıkları için, Altay'daki gecikmeyi tolere edebildik. Ama MMU gerçekleşmezse, elimizde uçuracak uçak bile olmaz. Bu yüzden bence kesinlikle F110 motoruna bel bağlamayacağız. (Prototipler hariç)

Proje başlangıcı yerli motor yetişene kadar belirsiz sayıda uçağı f110 ile uçuracağız dendi. Gerçi artık fark etmez bizim f110u kopyalaya bileceğimizin kopyalasak dahi o motorun orjinal f110 ayarında olabileceğinin garantisi yok. Hatta yerli olacak dediğimiz motorun f110 ölçülerinde olabileceğinin garantisi de yok. Bunlar ucu açık olan beklenti seviyesinde söylemler. Kopyalama ile bu iş kotalırıyorsa Çin neden yapamadı. Kopyalama bu kadar basit ise bir tank motoru kopyalamak bir jet motorunu kopyalamaktan daha kolay değilmi ?

F110 kullanacağız demiyoruz ki. İlk etapta F110'u ama iyi ama kötü kopyalayacağız ve o motoru kullanacağız diyoruz. Sonra becerebilirsek gerçek stealth motoru, yani düşük termal izli motoru üreteceğiz.

Tanklar konsept olarak demode kalmaya başladıkları için, Altay'daki gecikmeyi tolere edebildik. Ama MMU gerçekleşmezse, elimizde uçuracak uçak bile olmaz. Bu yüzden bence kesinlikle F110 motoruna bel bağlamayacağız. (Prototipler hariç)

Proje başlangıcı yerli motor yetişene kadar belirsiz sayıda uçağı f110 ile uçuracağız dendi. Gerçi artık fark etmez bizim f110u kopyalaya bileceğimizin kopyalasak dahi o motorun orjinal f110 ayarında olabileceğinin garantisi yok. Hatta yerli olacak dediğimiz motorun f110 ölçülerinde olabileceğinin garantisi de yok. Bunlar ucu açık olan beklenti seviyesinde söylemler. Kopyalama ile bu iş kotalırıyorsa Çin neden yapamadı. Kopyalama bu kadar basit ise bir tank motoru kopyalamak bir jet motorunu kopyalamaktan daha kolay değilmi ?

Olaya göreceli olarak bakarsanız değil.
Türkiye bugüne kadar bu kadar küçük bir alana sığacak 1500 HP hatta asıl isterlere göre 1800 HP güç üretecek bir turbodizel motor üzerine hiç çalışmadı. Bu motoru bu kadar iyi ve bu güçte bu ebatta MTU kadar iyi yapabilen başka firma yok. Çok "specific" (Göreve özel) bir motor istiyoruz Altay için. En kötüsü de elimizde olması gereken bir nümune var. Sonunda "iş görecek" bir motora fit olmak zorunda kalacağız.
Öbür taraftan TEİ'ye bakarsanız; f110 motorunun büyük bir bölümünü üretiyor. Dünyada uçan hemen her uçağın üzerinde TEİ parçası var. TS1400 motoru ile Jet motorunun yapamadığımız son parçalarını da (tek parça kristal döküm) yapmayı başardıktan sonra çalışır bir jet motoru yapmayı becerdi TEİ. Tabii ki 1600 HP turbo-shaft motordan 30000+lbf itkili bir turbofan yapmak ta ayrı bir şey. Ama MMU'da "iş görecek" bir motor sonunda çıkacak.

Sn Mahmut Akşit'in sözleri de bunu gösteriyor:
T625 Özgün Helikopteri'ne güç verecek TS1400 turboşaft motorunun durumunu da anlatan Akşit, ilk prototipin ardından helikoptere gidecek motor çekirdeğini toplama çalışmalarına başladıklarını söyledi. Gelecek yıl geliştirilmiş, helikopteri çalıştıracak motor çekirdeğini ortaya çıkarmayı amaçladıklarını vurgulayan Akşit, "Motoru çalıştırdıktan sonra 100'den fazla deney yaptık. Bu motorların kontrol algoritmaları ve yazılımlarını da biz yapıyoruz, geliştiriyoruz. İyi yerdeyiz. TS1400 tam anlamıyla bir jet motoru, büyük motorlarda olan bütün sistemlerin hemen hepsi var. Bu şu demek, bu motoru olgunlaştırdıktan sonra daha büyük motorları çok daha rahat tasarlayıp geliştirebiliriz. Sadece biraz ölçekleme yapacağız" diye konuştu.

F110 kullanacağız demiyoruz ki. İlk etapta F110'u ama iyi ama kötü kopyalayacağız ve o motoru kullanacağız diyoruz. Sonra becerebilirsek gerçek stealth motoru, yani düşük termal izli motoru üreteceğiz.

Tanklar konsept olarak demode kalmaya başladıkları için, Altay'daki gecikmeyi tolere edebildik. Ama MMU gerçekleşmezse, elimizde uçuracak uçak bile olmaz. Bu yüzden bence kesinlikle F110 motoruna bel bağlamayacağız. (Prototipler hariç)

Proje başlangıcı yerli motor yetişene kadar belirsiz sayıda uçağı f110 ile uçuracağız dendi. Gerçi artık fark etmez bizim f110u kopyalaya bileceğimizin kopyalasak dahi o motorun orjinal f110 ayarında olabileceğinin garantisi yok. Hatta yerli olacak dediğimiz motorun f110 ölçülerinde olabileceğinin garantisi de yok. Bunlar ucu açık olan beklenti seviyesinde söylemler. Kopyalama ile bu iş kotalırıyorsa Çin neden yapamadı. Kopyalama bu kadar basit ise bir tank motoru kopyalamak bir jet motorunu kopyalamaktan daha kolay değilmi ?

Olaya göreceli olarak bakarsanız değil.
Türkiye bugüne kadar bu kadar küçük bir alana sığacak 1500 HP hatta asıl isterlere göre 1800 HP güç üretecek bir turbodizel motor üzerine hiç çalışmadı. Bu motoru bu kadar iyi ve bu güçte bu ebatta MTU kadar iyi yapabilen başka firma yok. Çok "specific" (Göreve özel) bir motor istiyoruz Altay için. En kötüsü de elimizde olması gereken bir nümune var. Sonunda "iş görecek" bir motora fit olmak zorunda kalacağız.
Öbür taraftan TEİ'ye bakarsanız; f110 motorunun büyük bir bölümünü üretiyor. Dünyada uçan hemen her uçağın üzerinde TEİ parçası var. TS1400 motoru ile Jet motorunun yapamadığımız son parçalarını da (tek parça kristal döküm) yapmayı başardıktan sonra çalışır bir jet motoru yapmayı becerdi TEİ. Tabii ki 1600 HP turbo jet motordan 30000+lbf itkili bir turbofan yapmak ta ayrı bir şey. Ama MMU'da "iş görecek" bir motor sonunda çıkacak.

MMU için motor geliştirme görevi TEİ fırmasına değil TRMotor firmasına verilmedimi ? TEİ, General Elektirik firmasının ortaklığında bir firma değilmidir ? Motorunu kopyalacağın iddasında olduğun firma sana kendisinin de ortağı olduğu kuruluşunu kullandırıp ürününü sana kopyalatırmı ? Ha bir de yeri olmasada işi MMU ya göre tam tersinden yaptığımız bir projemiz daha var. Hani şu gövdenin hazır olupta motorunun piyasada olmadığı uçağımız hürjet. Her gün yeni bir haber duyuyoruz olmayan motoru değiştirip uçmamış uçağın performansını arttırıyoruz falan. Bir gün rus motoru bir gün ej200 bir gün f414 motoru takıveriyoruz. Ben bu projenin Altay ile aynı çizgide gittiğini ve aynı son ile düğümlenip kalacağını düşünüyorum. Nasıl Altay tankının tasarımını bitiripte eldeki  numunelik motor ile testlere başladık hepimiz bu iş oldu zannettik. MMU için de eldeki 5 motorun 4ü ile uçakları havalandırınca birileri çıkıp bu iş bitti zannedecek ki zurnanın zırt dediği yer de orası. Bakalım s400lr oporasyonel olduğunda ya da bir sonraki Amerika ile olası çıkar çatışması yaşandığında MMU nın f110 ile uçmasınımı ya da f16ları nasıl uçurabilirizimi konuşacağız.

Jet motorunda bir sorun olmayacak tei oradaki bütün kritik teknolojileri cözdü ts1400 ü yapan artık her ceşit jet motorunu yapabilir. jet motorunda olay malzemede bitiyor öyle tasarım şu bu hepsi birbirinin aynısı. Tek kristal nikel kanatcık teknolojisini cözdügünüz an iş bitmiş demektir .Tei motor işinin tamamının verilmemesinin sebebi ge ortaklığı olduğu için verilmedi verilemedi. Ancak trmotor firmasınında resmi ortağı tei trmotora ortak bir firma hepsi bmc nin değil trmotor zaten bir çok parçayı tei ye ürettirecek yani olası bir engellemenin önüne geçmek için bu yöntem seçildi daha sonra ne olur bilmem. Ancak tank motoru işi başka Kore bile bu motoru üretmek istedi çalıştı denedi olmadı mtu dan almak zorunda kaldı. Bu saatten sonra kimse bize ukrayna da dahil tank motoru vermez. Vermek istese dahi veremez. Bu motoru kendimiz yapacağız başka yolu yok ancak çok zor iş motordan daha zoru ise transmisyon yani bugünden yarına olacak iş değil sabredip çalışıp yapacağız. Olay Ethem Sancak meselesi filan değil. Bizim sadece sihalarla bile bütün dengeleri alt üst ettiğimizi gören sistem bize motor motor parçası hammadesi cnc vb ürünleri bile elinden gelse bize vermez.

TF-X'in motoru da Altay gibi olacak bundan çokça eminim. Sonuç olarak ilk kez motor yapıyoruz ki motor teknolojisini daha çinliler ve ruslar çözemezken bizim bir anda başarmamız saçma. Ki motoru geçtim bakalım TF-X 2023-2026 yılında ilk uçuşunu yaparsa şükür namazı kılarım.

Ben şahsen İsmail Demir'in açıklamalarından duymayı umduklarımı duydum... Tüm söyledikleri benim 1-1,5 yıl önce KF/X projesinde söylediklerimin aynısı... Hatırlayın Kore'liler KF/X'te ;

"Bazı kritik teknolojilerin Endonezya'ya verilmesine ABD karşı çıkması üzerine ,Lockheed Martin'in de desteklediği projede bu sorun, iki aşamalı imalat ile aşıldı.

İlk aşamada Endonezya'ya verilecek 80 uçakta radara yakalanmama yani stealth özellik bulunmayacak. Güney Kore için imal edilecek 120 uçak ise "stealth" özelliğe sahip olacak."
Biz de bu yolu izleyelim...

TF/X Block-1 ; F-110 motorlu
TF/X Block-2 ; Stealth özelliklere uygun yerli bir motor...

Ama KF/X'den farklı olarak projemizde yabancı bir ortak olmayacağı için tüm avionik ve alt sistemler , radar , gövde içi silah istasyon vb. özellikler  her iki blok'ta da olacak; tek fark motor...

ANCAAAK ben yine bir öngörüde bulunarak söylüyorum ki eğer TF/X prototipleri F-110 motoruyla güzel bir performans gösterirse ,   
F-110 motorlu TF/X Block-1 'den 100'ün üzerinde üreteceğimizi düşünüyorum...

Her ne kadar bazı arkadaşlar ve yetkililer "Efendim TS-1400 yaptık , hatta 1600 hp güç bile elde ettik bu motordan , bu motorların parçaları hemen hemen diğer motorlarla aynı sadece biraz ölçeklendirme yapacağız bıdı bıdı bıdı bıdı ..." bu iş tamam yaklaşımları beni korkutuyor...
Geçen de söyledim...F-110 İLE AYNI GÜÇ VE DAYANIKLILIKTA MOTOR YAPMAYI BAÞARSIN BİZİM MÜHENDİSLER , bu mühendislerin heykellerini Taksim'e koyalım... 
Bu iş ölçeklendirmeyle de olacak kadar basit değil... 1 mm kare üzerinde oluşan ısıya dayanan materyal ,1.1 mm kare üzerinde oluşan ısıya dayanmayabilir veya direnci değişebilir... TS-1400 yaptık , uçlarından biraz çekelim 30000 ıbf motor olsun ; bu o kadar basit değil...

Arkadaşın biri de benim gibi yukarıda değinmiş ; "F-110  muadili-kopyası bir motor yaparız canım zaten TEİ yıllardır bu motorun her parçasını üretiyor" fikrine  , GE yani ABD devleti nasıl bir tepki verir o da ayrı sıkıntı yaratabilecek bir konu...

SONUÇ: TS-1400 ile güzel ve meşakatli bir yola çok çok çok geç de olsa girdik. Yavaş yavaş bu motordan daha güçlü bir motor ailesine geçiş yapılır...Ama yolumuz uzun... 2 metrelik  füzeyi itecek motoru yapınca  F-16 motoru ürettik zanneden yalaka haber vb. sitelerin gazlamasına gelmeden adım adım bu yolda ilerleyeceğiz... "Tüm kaynaklarımızı MMU'ya yöneltiyoruz , başka bir tip uçak almayacağız " açıklamaları harika bir gelişme ... Çalışmaya devam...
Ayrıca Hürjet de kesinlikle ve kesinlikle ABD yapımı bir motor olmamalı

F110 kullanacağız demiyoruz ki. İlk etapta F110'u ama iyi ama kötü kopyalayacağız ve o motoru kullanacağız diyoruz. Sonra becerebilirsek gerçek stealth motoru, yani düşük termal izli motoru üreteceğiz.

Tanklar konsept olarak demode kalmaya başladıkları için, Altay'daki gecikmeyi tolere edebildik. Ama MMU gerçekleşmezse, elimizde uçuracak uçak bile olmaz. Bu yüzden bence kesinlikle F110 motoruna bel bağlamayacağız. (Prototipler hariç)

Proje başlangıcı yerli motor yetişene kadar belirsiz sayıda uçağı f110 ile uçuracağız dendi. Gerçi artık fark etmez bizim f110u kopyalaya bileceğimizin kopyalasak dahi o motorun orjinal f110 ayarında olabileceğinin garantisi yok. Hatta yerli olacak dediğimiz motorun f110 ölçülerinde olabileceğinin garantisi de yok. Bunlar ucu açık olan beklenti seviyesinde söylemler. Kopyalama ile bu iş kotalırıyorsa Çin neden yapamadı. Kopyalama bu kadar basit ise bir tank motoru kopyalamak bir jet motorunu kopyalamaktan daha kolay değilmi ?

Olaya göreceli olarak bakarsanız değil.
Türkiye bugüne kadar bu kadar küçük bir alana sığacak 1500 HP hatta asıl isterlere göre 1800 HP güç üretecek bir turbodizel motor üzerine hiç çalışmadı. Bu motoru bu kadar iyi ve bu güçte bu ebatta MTU kadar iyi yapabilen başka firma yok. Çok "specific" (Göreve özel) bir motor istiyoruz Altay için. En kötüsü de elimizde olması gereken bir nümune var. Sonunda "iş görecek" bir motora fit olmak zorunda kalacağız.
Öbür taraftan TEİ'ye bakarsanız; f110 motorunun büyük bir bölümünü üretiyor. Dünyada uçan hemen her uçağın üzerinde TEİ parçası var. TS1400 motoru ile Jet motorunun yapamadığımız son parçalarını da (tek parça kristal döküm) yapmayı başardıktan sonra çalışır bir jet motoru yapmayı becerdi TEİ. Tabii ki 1600 HP turbo jet motordan 30000+lbf itkili bir turbofan yapmak ta ayrı bir şey. Ama MMU'da "iş görecek" bir motor sonunda çıkacak.

MMU için motor geliştirme görevi TEİ fırmasına değil TRMotor firmasına verilmedimi ? TEİ, General Elektirik firmasının ortaklığında bir firma değilmidir ? Motorunu kopyalacağın iddasında olduğun firma sana kendisinin de ortağı olduğu kuruluşunu kullandırıp ürününü sana kopyalatırmı ? Ha bir de yeri olmasada işi MMU ya göre tam tersinden yaptığımız bir projemiz daha var. Hani şu gövdenin hazır olupta motorunun piyasada olmadığı uçağımız hürjet. Her gün yeni bir haber duyuyoruz olmayan motoru değiştirip uçmamış uçağın performansını arttırıyoruz falan. Bir gün rus motoru bir gün ej200 bir gün f414 motoru takıveriyoruz. Ben bu projenin Altay ile aynı çizgide gittiğini ve aynı son ile düğümlenip kalacağını düşünüyorum. Nasıl Altay tankının tasarımını bitiripte eldeki  numunelik motor ile testlere başladık hepimiz bu iş oldu zannettik. MMU için de eldeki 5 motorun 4ü ile uçakları havalandırınca birileri çıkıp bu iş bitti zannedecek ki zurnanın zırt dediği yer de orası. Bakalım s400lr oporasyonel olduğunda ya da bir sonraki Amerika ile olası çıkar çatışması yaşandığında MMU nın f110 ile uçmasınımı ya da f16ları nasıl uçurabilirizimi konuşacağız.

Sn Malaga bazı çekinceleri ve soruları cevaplamış. TRMotor dediğiniz firma bir binanın 3 katını işgal eden proje çizim ve yürütme ekibi. İşi TEİ ve Kale gibi firmalara verip, sonunda "motoru yaptık" diyecekler. Sözde, motorun IP haklarını kendi ellerinde tutmak için kurulmuş bir proje şirketi. Hissedarlarının arasında TAİ de var ki onlar TEİ nin de hissedarı. TEİ , GE'ye danışmadan ts1400'ü yaptı. "TS110'u" da yapar( f110 un Türkçesi). GE bunu engelleyemez.
Prototip Uçaklar havalanıp denendikten sonra, Elimizde hazır bitmiş motor yoksa,  ABD den ya da başkasından motor bulamayız demek doğru değil. Stealth motor olarak ABD nin elinde iki çeşit motor (PW-119 ve PW-135) , Ruslar da da henüz kendisini ispatlamamış bir izdeliye 30 var. Bunları kimse bize vermez. Çünkü uçaklar bu motorlar olmadan stealth olamaz. Diğer motorları bence satarlar. Ama zaman gösterecek. Dediğiniz gibi Alman'ların yolunu güdüp vermemezlik edebilirler de. Aynısı olmasa da benzer bir F110 muadili motoru yapabileceğimize inanıyorum.