KAAN 5. Nesil Savaş Uçağı Projesi

Krizin ortasında FLIR için Kanada'yı kışkışlayıp sattırmayan veya Kanada'nın uyuzluğuna ses etmeyen adam mı bize motor satacak? Þaka mı bu? F110 gelecek diye plan yapılmaz. 2. Altay kepazeliğini ne ülke ne de AKP kaldıramaz.

Evet, amacımız termal izi düşük motor yapmak. Ama bizim ilk önceliğimiz ambargo tehdidi altında olan ve eskiyen F16'ların yerine koyabileceğimiz bir uçağı üretmek.

O nedenle F110 muadili bir motor üretmek ilk hedefimiz olmalıdır. Varsın ömrü kısa ve termal izi yüksek olsun. Korkulu rüya görmektense uyanık durmak evlâdır.

F110'u bire bir kopyalayacağımızı kim söyledi ki? Zaten imkansız bir şey bu.

Olacak olan şu: İlk etapta aşağı yukarı F110 boyutlarında ve onun itkisine yakın itki veren ama daha kısa ömürlü bir motor üreteceğiz.

Bu motoru nerede üretiriz? Motor çekirdeğini burada ürettikten sonra kalanını Ukrayna'ya ürettirirsin, derdin o olsun!

ABD bence seri imalat için motor vermeyecek. 6 Adet prototip hariç F110 motoru satmayacaktır. Onu da prototipler için gerekirse F16'ların yedek motorlarını kullanacağımızı bildiği için yaptı. Bari para kazanalım hesabıyla.

Hocam sizin iletinizi alıntıladım ama bu nazarda bütün motorla alakalı soru işaretlerine cevap vermek istiyorum.

Þimdi arkadaşlar bizim bu motoru seçmemiz tfx projesinde aldığımız belki de en mantıklı karar .

Neden ?

1- Halihazırda elimizde çok sayıda yedek var.
2- İstediğimiz zaman F-16'lar üzerinden kemirebileceğimiz bir çok motor var. (Yani F-16'lardan çıkartıp alacağımız)
3- Tei isimli şirketimiz 35 senedir bu motoru inceliyor, bazı parçalarını üretiyor, test ediyor montaj ediyor. Bakın test önemlidir. Çünkü parçaların dayanımı uhreviyatı hakkında veri tutarsınız.
4- F-110 İtki/Performans olarak hiçte fena bir motor değil. Evet Tfx çapındaki bir uçak için bile.

Yani siz bir motor yapacaksanız bu amaçla bu kadar tecrübeli olduğunuz bir motoru kopyalamak örnek almak gayet mantıklı bir olay.

Yerli motorun performansına gelirsek, yanılmıyorsam bu motorların performanslarında bir çok etken var ama motorların çapı büyük bir etken. Yani zaten F-110'u kopyalayıp aynı çap ve uzunlukta bir motor yapacaksak , itki performansı 3 aşağı 5 yukarı aynı olur.

Ama ne farkeder ? Uçağın bakım sıklığı ve maliyeti, harbe hazırlık durumu , Motor kaynaklı kaza kırım oranı, yakıt sarfiyatı vb. Çünkü bunlar biraz bizim önümüzdeki en önemli engel olan parça üretiminde kullanılan malzemelerin içeriği dayanımı ve imal edilme yöntemleri ile ilgili sorunlar.

--------------------------------------------------

Þimdi derseniz ki Battlestar sana göre süreç nasıldı ve ileride nasıl işleyecek ?

Bence Tfx ve onun motoru meselesi bizim düşündüğümüzden çok daha önce planlanmış bir mevzu. Büyük ihtimal Murad Bayar zamanlarında.

Þimdi devamını okumadan önce şunu bilmenizi isterim. Turboshaft bir motorun çekirdeği ile turbofan,tubojet ve hatta gas türbine motorlar geliştirmek mümkün.

Þimdi bundan 4-5 sene önce tfx'den önce tei bazı altyapı geliştirme projeleri açıkladı 4-5 adetti Dilek, yakut, dinç vb. isimlerle, bunlar genel olarak jet motorunda kullanılan parçalardaki malzeme teknolojilerini kazanmak ve motor tasarlamak için gerekli alt sistem projeleri idi. Þu an resmi olarak açıklanan 9 projeyi aşağıya ekliyorum ;

https://www.tei.com.tr/tr/projeler/teknoloji/dilek
https://www.tei.com.tr/tr/projeler/teknoloji/inci
https://www.tei.com.tr/tr/projeler/teknoloji/yakut
https://www.tei.com.tr/tr/projeler/teknoloji/kristal
https://www.tei.com.tr/tr/projeler/teknoloji/ors
https://www.tei.com.tr/tr/projeler/teknoloji/dinc
https://www.tei.com.tr/tr/projeler/teknoloji/atom
https://www.tei.com.tr/tr/projeler/teknoloji/elektron
https://www.tei.com.tr/tr/projeler/teknoloji/mtag

Bence daha fazlasıda vardır. İşte bu projelerin bazıları ile kazanılan tecrübelerle şu an 1600 shp gücünde bir turboshaft yapabiliyoruz. Kimse demedi ağa tei birden nasıl böyle bir motor yapabildi diye ? Ancak tabi acil ihtiyaca binaen biz turboshaftı gördük ancak tei bunun askeri ağırlıklı turbojet ve daha çok sivil amaçlı turbofan versiyonlarını da yapabileceğini veya yapmayı planladığını bizi daha önce göstermişti ;



Cabatlı'nın zamanında paylaştığından hatırladığım kadarıyla ts-1400 çapındaki turboshaftların çekirdeklerinden 40-45 kn itki ağırlıklarında motorlar yapılması mümkün. Buda tekli kullanımda başlangıç jet eğitim uçağı motoru, çiftli kullanımda ileri jet eğitim ve 3. nesil savaş uçağı veya 4.nesil giriş seviye savaş uçağı motoru demek. Diğer yandan bölgesel yolcu uçağı motoru da demek.



Daha sonra iki adet helikopter çıktı ortaya, 10 tonluk Ağır Sınıf Taarruz Helikopteri ve 10 tonluk Genel Maksat Helikopteri. Bir çok özellik gölgeli iken helikopterlerin motorları ve beygirleri çoktan belliydi 3000 SHP beygir Turboşaft. Tabi hepimiz şaşırdık . Çünkü bu tarz iki heli için maksimum 2000 beygir civarı turboşaft motor gayet yeterliydi ve bunu 10 tonluk t-70 gmh ve apache'de gördük. Hadi biraz daha fazla performans isteniyor desek bile yine de çok daha güçlü bir motor söz konusu.

Önceki motor hakkındaki iddiaları dile getiren merciler yine bizim kafamızdaki soru işaretlerini giderebilecek bir iddia'da bulundular oda şu ki 3000 shp'lik bir turboşaftın muhtemel çaptaki çekirdeğinden 80-90 kn ej-200 eşdeğeri bir turbojet/turbofan motoru üç aşağı beş yukarı yapmak mümkün. Bu iddia eğer doğru olma ihtimali varsa soru işaretlerini gideriyor. Ej-200 gibi bir motor demek tekli kullanımda 4. nesil giriş seviye, çiftli kullanımda ise 4+ nesil ve 5.nesil giriş seviye jet motoru, turbofan versiyonu da sukhoi superjet gibi her ne kadar bölgesel geçsede , orta avrupa Türkiye arası uçuş yapabilecek bir orta menzilli uçak motoru demek. 4'lü kullanım mantıklı düşünülür mü ? bilmem.  Ha aynı zamanda 3000 shp bir turboşaft uzun vadede 10 tonluk gmh'den sonra ch-53 gibi hayvani derecede kargo kapasitesine sahip bir helikopterin geleceğine de delalet olabilir.


Þimdi eğer toparlar isek ağır taaruz helikopteri 2024'de yabancı motorlar uçacak yerli heli ile de 2026'da uçsa 2028'de onun turbojet versiyonu gelse bir 3-4 sene sonra da F-110 eşdeğeri bir yerli motor gelebilir. yani total de 2032 felan belki ilk filo f-110 ile üretilebilir.

----------------------------------------------------

Son bir konuda itki yönlendirme ve ir izi ve stealthlik mevzusunda. Ben açıkcası 10 senede bir itki yönlendirme sistemi geliştireceğimizi düşünüyorum. En kötü ihtimal Japonların şu an geliştirdiği ilkel olarak görebileceğimiz 3 kanatçıklı şu tarz bir itki sistemi geliştiririz(ki bunu ts-1400 çekirdeği ile geliştirebileceğimiz çapta bir motora yaptılar.)  ;



Ki belki zaten altyapı çalışması bile vardır bunun için, açıkcası F-110 itkisinde basitte olsa tvc'li bir uçak benden okeyi alır.  Diğer yandan ir mevzusuna gelince evet özel bir nozzle yapısı lazım, şu an rus ve çinlilerin bile hala üzerinde çalıştığı tarzda bir nozzle . Ancak bu biraz işin en tepesi, yani artık uçak 50 km altı menzillerde görülmesin , iir algılayıcılı sistemlere karşı görünürlüğü düşürelim diye bir durum .

Yoksa ir izi düşüren nozzlesız uçak stealth değil demek insafsızlığın dik alasıdır. Bizede zaten ilk aşamada som, kgk ve türevi ve gökdoğan füzesini tespit edilmeden atıp tüyebileceğimiz oranda bir radara görünmezlik lazım ki bu zaten 50-100 km ve üstü menzillerden tespit edilememe ihtiyacıdır ki bunu sağlamak için illa ir izini f-22 gibi bastırmaya gerek yok.

Bir konu daha var unutmadan onuda söyleyelim. Þimdi diyebilirsiniz ki , tfx motoru trmotor'da tei ne alaka ? Tr motorun yüzde 35 hissesi tusaşta , tusaş ise tei'nin büyük ortaklarından yani tei de bu işin içinde arkadaşlar. Anlaşılan o ki ssb ve özellikle tai çok önceden gelecekteki projeleri muhtemel yerli hava araçlarını ve ihtiyaç olacak güç grupları ve bunların ihtiyaç duyduğu ortak turbo çekirdekleri üretilmesini planlamış.

İçimiz bu açıdan rahat olabilir.

Sayın Battlestar hocam yine çok güzel bir yazı yazmışsınız...

F-110 tercihiyle TF/X projesinde en akıllıca karar verildi yorumunuza sonuna kadar katılıyorum...Çoğu burun kıvırıyor ama ben çok beğeniyorum , kendini kanıtlamış ve üzerinde hakimiyetimiz olan çok güçlü bir motor...

Ama yazınızın araya çizgi koyarak ayırdığınız kısımdan sonrasını ise fazla iyimser buldum...Yani Turboshaft motorun çekirdeğiyle turbofan , turbojet , gaz türbin motoru tasarlanabileceği bilgisi güzel , ekstra bir bilgi ama bu güçlere gerçekten ulaşabilir miyiz?

Önce 1600 hp (Daha helikopterdeki performansını bile göremedik ,aylar sürecek dayanıklılık testleri gerekir) , bu motoru geliştirerek Ağır sınıfla 3000hp güce ulaşmak , sonra  bu 3000'lik turboshaft motorun çekirdeğini kullanarak EJ-200 gücünde motor yapmak

Bilmem ama çok iyimser geldi bana bu süreç...


Bir de TEİ diye bir şirket var , %46.2'si ABD GE şirketine ait.. Yani TEİ'nin hemen hemen yarısı... Yani bu TEİ içerisinde ayrı bir bölüm var ,bu Türkler kendi başlarına motor parçası üretmek-geliştirmek için ayrı bir Ar-ge mi kurdular ?
GE ; yahu siz burada gizli gizli benim yarısına sahip olduğum şirkette ne üretiyorsunuz diye sormuyor mu?

Bence  GE ; üretmemizi-geliştirmemizi istediği kadar parça üretmemize-geliştirmemize izin veriyor....? Þeytanın avukatlığını yapıyorum burada... Yukarıda bahsettiğiniz yakut , inci , dilek vb. projeleri de bu kapsamda değerlendirilebilir bence....
Yani GE diyor ki; Sen şu , şu , şu parçaları üretecek çalışmaları yapabilirsin... Peki asıl kritik %10'luk bilgi ? İşte biz buna sahip miyiz önemli olan bu...

F-110 motoru içinde ısı 1500 küsür derecede ... İşte  %10 'luk  GE , RR gibi şirketlerin vermediği bu gizli bilgi işte bu ısıya dayanımı sağlayan o asıl metalurji-mühendislik bilgisi... Bunu Rus ve Çin gibi devler bile tam bilemiyor.. F-110 motoru 8000 saat dayanıyorken Çin motoru 3000'de pörtlüyor...

İyimsersiniz dememin nedeni bu... 1600 hp. motor yaptık bunu geliştirip , motor çapını büyütüp 30000 ibf güce ulaşırız yaklaşımı bana çok iyimser geliyor...

Ben görüşlerimi önceki sayfada yazdım... F-110 motoruyla en az 100 MMU yapılacak.ABD de en az yedekleriyle 250 motor satacağı  için bu motor için sorun çıkarmayacak... 2035 civarında da F-110 motorundan daha güçlü bir motoru TS-1400 üzerinden çok çok daha yavaş ve zorlu bir süreç sonunda üreteceğiz...Ama bu motorun seri üretimi daha uzun sürebilir... Onun için herkes F-110 motorlu MMU fikrine kendini alıştırsın ...

NOT: Aslında yazınızdaki en güzel bölüm " Bu TS-1400 motoru nereden çıktı " kısmı...Bu konuda siz veya başka bir üstad bu motorun ilk çıkış hikayesini yazarsa sevinirim...

Sayın Battlestar hocam yine çok güzel bir yazı yazmışsınız...

F-110 tercihiyle TF/X projesinde en akıllıca karar verildi yorumunuza sonuna kadar katılıyorum...Çoğu burun kıvırıyor ama ben çok beğeniyorum , kendini kanıtlamış ve üzerinde hakimiyetimiz olan çok güçlü bir motor...

Ama yazınızın araya çizgi koyarak ayırdığınız kısımdan sonrasını ise fazla iyimser buldum...Yani Turboshaft motorun çekirdeğiyle turbofan , turbojet , gaz türbin motoru tasarlanabileceği bilgisi güzel , ekstra bir bilgi ama bu güçlere gerçekten ulaşabilir miyiz?

Önce 1600 hp (Daha helikopterdeki performansını bile göremedik ,aylar sürecek dayanıklılık testleri gerekir) , bu motoru geliştirerek Ağır sınıfla 3000hp güce ulaşmak , sonra  bu 3000'lik turboshaft motorun çekirdeğini kullanarak EJ-200 gücünde motor yapmak

Bilmem ama çok iyimser geldi bana bu süreç...


Bir de TEİ diye bir şirket var , %46.2'si ABD GE şirketine ait.. Yani TEİ'nin hemen hemen yarısı... Yani bu TEİ içerisinde ayrı bir bölüm var ,bu Türkler kendi başlarına motor parçası üretmek-geliştirmek için ayrı bir Ar-ge mi kurdular ?
GE ; yahu siz burada gizli gizli benim yarısına sahip olduğum şirkette ne üretiyorsunuz diye sormuyor mu?

Bence  GE ; üretmemizi-geliştirmemizi istediği kadar parça üretmemize-geliştirmemize izin veriyor....? Þeytanın avukatlığını yapıyorum burada... Yukarıda bahsettiğiniz yakut , inci , dilek vb. projeleri de bu kapsamda değerlendirilebilir bence....
Yani GE diyor ki; Sen şu , şu , şu parçaları üretecek çalışmaları yapabilirsin... Peki asıl kritik %10'luk bilgi ? İşte biz buna sahip miyiz önemli olan bu...

F-110 motoru içinde ısı 1500 küsür derecede ... İşte  %10 'luk  GE , RR gibi şirketlerin vermediği bu gizli bilgi işte bu ısıya dayanımı sağlayan o asıl metalurji-mühendislik bilgisi... Bunu Rus ve Çin gibi devler bile tam bilemiyor.. F-110 motoru 8000 saat dayanıyorken Çin motoru 3000'de pörtlüyor...

İyimsersiniz dememin nedeni bu... 1600 hp. motor yaptık bunu geliştirip , motor çapını büyütüp 30000 ibf güce ulaşırız yaklaşımı bana çok iyimser geliyor...

Ben görüşlerimi önceki sayfada yazdım... F-110 motoruyla en az 100 MMU yapılacak.ABD de en az yedekleriyle 250 motor satacağı  için bu motor için sorun çıkarmayacak... 2035 civarında da F-110 motorundan daha güçlü bir motoru TS-1400 üzerinden çok çok daha yavaş ve zorlu bir süreç sonunda üreteceğiz...Ama bu motorun seri üretimi daha uzun sürebilir... Onun için herkes F-110 motorlu MMU fikrine kendini alıştırsın ...

NOT: Aslında yazınızdaki en güzel bölüm " Bu TS-1400 motoru nereden çıktı " kısmı...Bu konuda siz veya başka bir üstad bu motorun ilk çıkış hikayesini yazarsa sevinirim...

GE küçük ortak, kararı her zaman Tusaş verir. Bu altyapı kazanım projeleri tei'nin öz kaynağı ile yaptığı bir şey değil. Devlet tarafından ödenek alıyor . GE'ye burada diyecek pek bir şey düşmüyor. Birde şu abd'yi bizi her alanda ambargo koyan bir devlet olarak bakmayalım. Hala bir sürü alt sistem alıyoruz. Bizim milli sandığımız bir çok sistemin alt kompanentlerinde abd parçaları var. F-35 vb. bazı kritik gamechanger projelerde bazı sebeplerden bizi uzak tutuyor olsa da tei'de karışamazlar. Zaten tei'nin buradaki konumu tr motor'daki projelere ar&ge yapmak. O yüzden trmotor kuruldu. Ge'yi denklemden çıkartmak için. Diğer yandan ben ihracat dışında MMU'ya F-110 vereceğini düşünüyorum. 10 sene sonra stealth uçaklar çokta matah bir şey olmayacak . Ayrıca o yüzde 10'luk bilgi ile kastettiğin metalurujik konuları çözmek için üstte linklerini attığım projeler yapılıyor. Çoğu motorlarda kullanılan yüksek dayanımlı süper alaşımlı metallerin geliştirilmesi ve üretilmesi üzerine projeler.


------------------------------

Birde bir konu daha var. F-110'un itkisi konusunda. Bunu yeterli bulmayanlar var ise bence boşuna evhamlanıyorlar. Keza ne tempest nede fcas'ın motoru F-110'dan daha fazla itki vermeyecek. Tempestten tam emin olamasam da Fcas kesinlikle F-110'dan az olacak büyük ihtimal maks. 100 kn bir motor olur. Çünkü iki uçağında boyu genişliği kanat açıklığı vs. belli. Bu tarz uçaklara büyük çapa sahip jet motorları takılmaz. Hele fcas nerdeyse ef-2000/rafale boyutlarında bir uçak ancak snecma m88 çaplarında motoru olur. Onuda ne kadar geliştirilse geliştirsin 20 kn den fazla üstüne koyamaz. Yani tfx'in büyük gövdeside düşünülünce itki/ağırlık oranı rakiplerinden geri kalmayacak.

Son gelişmeler ışığında MMU'nun prototiplerinin F-110 motoruyla ; nihai üretimde ise yerli motor üretilene kadar da bir miktar  4.5 nesil (forumdaki bazı arkadaşlar 1 filo , ben 100 civarında ) MMU'nun da yine F-110 motoruyla üretileceği açıklandı...

Þimdi kritik soru şu:

Altay tankı prototiplerinde MTU 883 motoru kullandık , Altay'ı bu motorun performansıyla seri olarak üretmeye karar verdik. Ancak gördük ki Prototipler için motor veren Almanya ; seri üretim için motor talep ettiğimizde bizi ortada bıraktı... Çünkü bu konuda Almanya'dan bir motor alım garantisi alınmamıştı (Belki de alınamamıştı ) Aylardır kamuoyu ve biz bu rezaleti , Altay projesinin ortada kalmasını konuşuyoruz...

Þimdi tıpatıp aynı durum MMU motoru olan F-110 için de karşımıza çıktı...

ABD'den MMU prototipleri için F-110 motorları alınırken , seri üretime bu motorla devam etme kararı alınırsa Örneğin; 100 motor alım garantisi alınmış mıydı? Böyle bir anlaşma imzalandı mı? Altay'daki motorsuz kalma sorunu MMU içinde karşımıza çıkacak mı? Tarihten ders aldık mı?

Ürettiğimiz orta gövde karşılığında, F35 yerine peşin peşin 200 adet motor verin diyebilir bizimkiler. Bakalım göreceğiz.

Ben olsam, motoru hazır ve de nazır elimde olmayan hiç bir platformu geliştirmeye başlamam bu saatten sonra.

F-110-129 motorunun birim fiyatı ne kadardır acaba? 5 milyon dolar var mıdır?

Son gelişmeler ışığında MMU'nun prototiplerinin F-110 motoruyla ; nihai üretimde ise yerli motor üretilene kadar da bir miktar  4.5 nesil (forumdaki bazı arkadaşlar 1 filo , ben 100 civarında ) MMU'nun da yine F-110 motoruyla üretileceği açıklandı...

Þimdi kritik soru şu:

Altay tankı prototiplerinde MTU 883 motoru kullandık , Altay'ı bu motorun performansıyla seri olarak üretmeye karar verdik. Ancak gördük ki Prototipler için motor veren Almanya ; seri üretim için motor talep ettiğimizde bizi ortada bıraktı... Çünkü bu konuda Almanya'dan bir motor alım garantisi alınmamıştı (Belki de alınamamıştı ) Aylardır kamuoyu ve biz bu rezaleti , Altay projesinin ortada kalmasını konuşuyoruz...

Þimdi tıpatıp aynı durum MMU motoru olan F-110 için de karşımıza çıktı...

ABD'den MMU prototipleri için F-110 motorları alınırken , seri üretime bu motorla devam etme kararı alınırsa Örneğin; 100 motor alım garantisi alınmış mıydı? Böyle bir anlaşma imzalandı mı? Altay'daki motorsuz kalma sorunu MMU içinde karşımıza çıkacak mı? Tarihten ders aldık mı?

Ben vereceklerine inanmıyorum Altay projesinin bir benzeri tekrarlanacak. Fransızlar buna dejavu diyordu galiba ? Hatta şunu da idda ediyorum İ sınıfı gemilerimiz içinde motor sorunu gündeme gelecek.

Bence bu işlerin çoğunluğu paraya bakıyor bizde de o yok şuan bu işler uzayacaktır altay motoru veya mmu motoru olsa para olmadıkta sonra nolcak acaba 250 adet mmu veya 1000 adet altay tankını yapacak mıyız bakalım.

TUSAS ve SSB yetkililerinin beyanlarina gore MMU:

•2029: Ilk blok teslimi (5. nesile gore eksikleri olacak)

•2029-2031: Ilk blok MMU uretimi (1 filo)

•2031: Nihai konfigurasyon teslimi ve seri uretim (5. nesil)

•Ileride bazi 6. nesil ozellikleri tasiyan MMU teslimleri


https://mobile.twitter.com/TyrannosurusRex/status/1267729971713376256