KAAN 5. Nesil Savaş Uçağı Projesi

Siz en yetkili kişi olsaydınız yerli turbofan motor üretebilmek için sırasıyla neler yapardınız?

İngilizlerle arayı yapıp, bir an evvel yarı yerli bir motor yapardım. Tam yerli motor yapmak, mucizevi bir tasarım bulunmazsa, 10'larca yıl alacak bir iş, başarısı da garanti değil! Bakınız: Çin ve Hindistan.

Onun dışında, F110 motorunu bire bir kopyalamaya çalışmak bence iyi bir başlangıç noktası olur. Ufak ölçekli bir "F110" ile başlayarak... Elde çalışan bir örnek var en azından.

Siz en yetkili kişi olsaydınız yerli turbofan motor üretebilmek için sırasıyla neler yapardınız?

İngilizlerle arayı yapıp, bir an evvel yarı yerli bir motor yapardım. Tam yerli motor yapmak, mucizevi bir tasarım bulunmazsa, 10'larca yıl alacak bir iş, başarısı da garanti değil! Bakınız: Çin ve Hindistan.

Onun dışında, F110 motorunu bire bir kopyalamaya çalışmak bence iyi bir başlangıç noktası olur. Ufak ölçekli bir "F110" ile başlayarak... Elde çalışan bir örnek var en azından.

+1
Aynen katılıyorum.
Koca bir uçak yapıp buna enerji yetiştirmeye çalışan 2 büyük motor yerine daha küçük uçak ve motorla bu işi çözebilirdik. (Japon X2-ShinShin, F2000-Eurofighter.)
Yalnız unutmayalım Ruslar hala tek kristal bıçak teknolojisinde Batının gerisindeler. Süper alaşımlarda çok ileri durumdalar. AL41 Satürn motoru 90 cm çaplı 31-33000lbf arası itki üretiyor. Motor ömrü Batıdaki muadilinin yarısı kadar. Ama iş görüyor. İlk imal edildiğinde, AL31 motorlarının türbinlerinde tek parça kristal teknolojisi yoktu. (F serisinde kullanılmaya başlandı) Bilahare bu teknolojiye dönülmüş olsa dahi hala bir GE, P&W, RR seviyesinde değiller.

"1000 defa söyledim en azından Hürjet için ABD dışı bir motor alın.
Gittiler sömürge ülkesi gibi yine ABD motoru seçtiler...
Bu kadar kafasız olunmaz...Trainer uçak için bile ABD dışı motor almaktan korkuyorlar...

...Bilerek,kasten yapıyorlar bu ...  hareketleri..."

hep söylüyorum,  batıyla aramızın tekrar eskisi gibi olacağına TUSAÞ kadar inanan başka kimse yok bu ülkede.
en az on yıldır savunma sanayisine meraklıyım,  bu firmanın ticari tercihlerini hiçbir zaman anlayamadım. .
batıyla aramız kötü,  adamlar 250 tane tank motoru satmıyorlarken gidip tüm projelerde  ABD motorları seçiyorlar,  halbuki  batıdan bağımsız proje geliştirmek önce platform seviyesinde olmaz,  olamaz.
batıdan bağımsız  proje geliştirmek için önce parça ve alt sistemler seviyesinde alternatiflere  yönelmek gerekirdi.
ABD motorlarıyla üretilen helikopterlerin ihale ihale dolaştırılması da bir acayip iş.
henüz üretmediğin eğitim uçağını ilk günden beri silahlı maketini fuar fuar dolaştırmak da ünlü halk ozanı Tarkan'ın dediği gibi "aacayip"  bir iş.
fincancı katırlarını ürkütüyorlar bu hamlelerle,  halbuki tersini yapmak gerek.
hiç haber izlemiyorlar sanırım.

genel halimizi şöyle tarif ediyorum.
beynimiz ve ağzımız "bizim batıdan bağımsız iş yapabilmemiz gerek"  derken,  diğer tüm organlarımız mevcut işleyiş devam etsin diye çabalıyor.

temel sorunumuz f35 projesinden atılmamız değil de,  yerine koyacak mantıklı bir çözüm bulamamış olmamız.
MMU çözümündeki risk yönetimi  pek de gerçekçi değil bence.
MMU projesinde bir sıkıntı çıkması halinde bunun yerine koyabileceğimiz kötü de olsa net bir çözüm yaratmamız şart.

benim aklıma tek bir alternatif c planı geliyor:

gerçekçi konuşacaksak en elle tutulur seçenek artık jf17 gibi.
yani nitelik olarak değil de,   sayısal olarak uçak ihtiyacımız karşılanır en azından.
kimsenin bize uçak satmadığını ve kendi uçak maceramızdaki riskleri dikkate alırsak geriye jf17 kalıyor malesef.

ben olsam Hürjet projesini iptal ederdim. jf17 uçağının çift koltuklu eğitim modeli var zaten.
çift koltuklu model için 50'den fazla uçak sipariş eder, sözleşmede  teknoloji transferi maddesi koyardım.
önce jf17'nin çift koltuklu eğitim modellerinden satın alıp aleti tanırdım.
daha sonra da silahlı modellerinden bir filo kiralayıp terörle mücadelede kullanırdım.
bu arada uçağın bakım onarım ve ufaktan parça imalatı  anlaşmaları ve Pakistan ile ortak üretim  sözleşmeleriyle boş gövde olarak üretip kendi sensör ve silahlarımla donatırdım.
zamanla yerli motor yapılabilirse,  bu yerli motora uygun özgün bir modelle devam ederdim.

tabi bu fikrim de belki Çin'e takılacak,  ya da belki Afganistan yüzünden biz Pakistan ile papaz olacağız.

ama artık tüm kurumlarımızın ve firmalarımızın kritik alt sistem tercihlerinde  batı ikinci tercih olmalı.
bu savunma sanayimizin doğal refleksi olmalı artık.

"Yeni bir tasarım ne olabilir?" diye kafa patlatıyorum uzun süredir.

Motor çapını alışılagelmedik ölçüde (örneğin 135 cm) artırıp, görece düşük çaplı (60-70 cm) türbinlerden güç alan, çok yüksek by-pass oranına sahip bir motor olabilir. Yani neredeyse yolcu uçağı motoru gibi.

LP pervane bıçağı sayısı yüksek olur. Motorun attığı havanın hızı az ama miktarı çok olur. Aklıma başka bir çözüm de gelmiyor işin aslı.

"1000 defa söyledim en azından Hürjet için ABD dışı bir motor alın.
Gittiler sömürge ülkesi gibi yine ABD motoru seçtiler...
Bu kadar kafasız olunmaz...Trainer uçak için bile ABD dışı motor almaktan korkuyorlar...

...Bilerek,kasten yapıyorlar bu ...  hareketleri..."

hep söylüyorum,  batıyla aramızın tekrar eskisi gibi olacağına TUSAÞ kadar inanan başka kimse yok bu ülkede.
en az on yıldır savunma sanayisine meraklıyım,  bu firmanın ticari tercihlerini hiçbir zaman anlayamadım. .
batıyla aramız kötü,  adamlar 250 tane tank motoru satmıyorlarken gidip tüm projelerde  ABD motorları seçiyorlar,  halbuki  batıdan bağımsız proje geliştirmek önce platform seviyesinde olmaz,  olamaz.
batıdan bağımsız  proje geliştirmek için önce parça ve alt sistemler seviyesinde alternatiflere  yönelmek gerekirdi.
ABD motorlarıyla üretilen helikopterlerin ihale ihale dolaştırılması da bir acayip iş.
henüz üretmediğin eğitim uçağını ilk günden beri silahlı maketini fuar fuar dolaştırmak da ünlü halk ozanı Tarkan'ın dediği gibi "aacayip"  bir iş.
fincancı katırlarını ürkütüyorlar bu hamlelerle,  halbuki tersini yapmak gerek.
hiç haber izlemiyorlar sanırım.

genel halimizi şöyle tarif ediyorum.
beynimiz ve ağzımız "bizim batıdan bağımsız iş yapabilmemiz gerek"  derken,  diğer tüm organlarımız mevcut işleyiş devam etsin diye çabalıyor.

temel sorunumuz f35 projesinden atılmamız değil de,  yerine koyacak mantıklı bir çözüm bulamamış olmamız.
MMU çözümündeki risk yönetimi  pek de gerçekçi değil bence.
MMU projesinde bir sıkıntı çıkması halinde bunun yerine koyabileceğimiz kötü de olsa net bir çözüm yaratmamız şart.

benim aklıma tek bir alternatif c planı geliyor:

gerçekçi konuşacaksak en elle tutulur seçenek artık jf17 gibi.
yani nitelik olarak değil de,   sayısal olarak uçak ihtiyacımız karşılanır en azından.
kimsenin bize uçak satmadığını ve kendi uçak maceramızdaki riskleri dikkate alırsak geriye jf17 kalıyor malesef.

ben olsam Hürjet projesini iptal ederdim. jf17 uçağının çift koltuklu eğitim modeli var zaten.
çift koltuklu model için 50'den fazla uçak sipariş eder, sözleşmede  teknoloji transferi maddesi koyardım.
önce jf17'nin çift koltuklu eğitim modellerinden satın alıp aleti tanırdım.
daha sonra da silahlı modellerinden bir filo kiralayıp terörle mücadelede kullanırdım.
bu arada uçağın bakım onarım ve ufaktan parça imalatı  anlaşmaları ve Pakistan ile ortak üretim  sözleşmeleriyle boş gövde olarak üretip kendi sensör ve silahlarımla donatırdım.
zamanla yerli motor yapılabilirse,  bu yerli motora uygun özgün bir modelle devam ederdim.

tabi bu fikrim de belki Çin'e takılacak,  ya da belki Afganistan yüzünden biz Pakistan ile papaz olacağız.

ama artık tüm kurumlarımızın ve firmalarımızın kritik alt sistem tercihlerinde  batı ikinci tercih olmalı.
bu savunma sanayimizin doğal refleksi olmalı artık.

1. JF17 olayi;

Pakistan-Cin ortak yapimi herhangi bir sey almaya kalktigimizda, Cin'in sorun cikarma ihtimali az degil..

Sorun cikarmamak icin cok taviz de isteyebilirler..

Inceliklerini bilmiyorum ama bildigim kadariyla Cin-Pakistan ortakliklarindan cikan urunlerde Cinliler tasarim ve kritik teknolojileri sagliyor, dusuk teknoloji parcalarini da Pakistan uretiyor..Musteri Pakistan oluyor , 3. ulkelerede ortak pazarlaniyor..

Hepsini asip aldik diyelim, azami oranda yerlilestirebilecegimiz bir anlasma yapmak lazim..Gundelik deyimle kasasini alip bizim isterlerimize gore uyarlayabilmemiz lazim...

2- MMU icin sahsi cozum onerim;

Bu konuda seferberlik ilan edilmesi ve devletin butun kaynaklarini bu ise aktarmasidir..Yabanci ortaklik gerekeceksede , Ingilizler vs, biraz daha esnek olunabilir..icabinda vermesinler cok kritik teknolojileri, ya da 3. ulkelere satis izni gereksin, farketmez..

Donup dolasip ayni seye geliyorm..ne kadar yerli/yabanci uzman/muhendis/proje yoneticisi vs varsa kapayalim bir yerleskeye, cevirelim etrafini...motor 2 seneye ateslenecek,  4 seneye ucagi ucuracak, 5. senin sonunda seri uretime girecek kardesim..ya yapacaksin, ya yapacaksin..2 ayda bir gozden gecirecegiz, kilometre taslarini tutturamadinmi..getirin sorumlu insani kardesim...opup gondereceksin..ha basardimi, kese kese altin vereceksin..

Bu yontemi kisa zamanda ilerleme gereken her proje uygulamistir...Apollo, Sputnik, Los Alamos....

Karasizlik edip, orasi verir mi burasi satarmi diye bin dereden su getirecek, ozel sektore verip beleyecek, cagdas olani yapamiyoruz diye "biz bugunun teknolojilerini degil, gelecegin teknolojilerini tasarlamak istiyoruz" diyerek, "4.5 mu olsun, 5 mi olsun, ama 6.yi da yapacaklar bizde mi 6 yapsak" gibi "ne verelim abime" tarzi yaklasimlarla kaybedecek 25-50 senemiz yok..

Oncelik siralamasi basit
1- 4 ya da 4+ nesil
2- Kullaniminda mumkun oldugunca bagimsiz oldugumuz
3- Uretiminde ve idamesinde mumkun oldugunca bagimsiz oldugumuz
4- Haklarinin mumkun oldugunca elimizde oldugu
5- Mumkun oldugunca yerli ve milli olarak uretilen

Bir ucak istiyoruz kardesim..

Insanoglunu Mars'a tasiyalim demiyoruz...

Hadi artik devam edin bir zahmet de yapin ya..

3- Ara cozum onerim;

Yapamiyorsak da gerekli hizda yapamayacagiz diyip, siyasi olarak gerekli adimlari atip, disaridan ne alacaksak alalim..Dusman bizim hazir olacagimiz gunu beklemeyecek herhalde...bu ayip birsey degil...kac tane ulke 0'dan kendi ucagini 10 senede yapip uretime almis? Ucak almak, ucak yapmaktan vazgecmek degildir...Simdiye kadar aldik batmiyordu da , simdi di mi batacak..Sineye cekecegiz baska yolu yok..en uygun sartlarda en az tavizlerle almaya odaklanacagiz o zaman..

Gidersin artik kime gidiliyorsa, ornek Ingiltere..dersin kardesim senden HAZIR 100 tane ucak alacagim, bunun karsilingdan 10 sene icerisinde her turlu hakkin bende oldugu MMU'yu fabrikadan cikartacaksin, onun parasini da ayri alirsin...Azami oranda da teknoloji ve bilgi trasnferi pazarligi yapariz..en son teknoloji olmasin, icabinda son teknoloji olurversin..Ozel sirket falan da yok, Turkiye'den baska ortak da yok..Bir sen, birde bizden TUSAS.

Bakalim ne diyecekler?

Adim gibi eminim Boris abi kapimizda el pence divan bekler su pandemi doneminde trilyon dolarlik is kapacagim diye..

Siz en yetkili kişi olsaydınız yerli turbofan motor üretebilmek için sırasıyla neler yapardınız?

İngilizlerle arayı yapıp, bir an evvel yarı yerli bir motor yapardım. Tam yerli motor yapmak, mucizevi bir tasarım bulunmazsa, 10'larca yıl alacak bir iş, başarısı da garanti değil! Bakınız: Çin ve Hindistan.

Onun dışında, F110 motorunu bire bir kopyalamaya çalışmak bence iyi bir başlangıç noktası olur. Ufak ölçekli bir "F110" ile başlayarak... Elde çalışan bir örnek var en azından.

Ben de F-110 motorunun kopyalanmasının en mantıklı,en hızlı yöntem olduğunu düşünüyorum.
GE/TEİ ortaklığıyla 25 senedir ancak TS-1400 yapılabildik.
RR/Kale ortaklığıyla da 25 yılda bundan fazla bir getiri sağlanacağını düşünmüyorum.%50 yeni motorun parçalarını ürettirirler o kadar...
Bir yerde artık kendi göbek bağımızı kesmemiz lazım ki F-110 motorunun 30 yıllık deneyimi bizim için iyi başlangıç...
500 saat ömrü olur , sonra 1500 olur sonra 3000 olur...

Gökbörü hocam,

Boris ağabey kapıda beklemiyor,  emin olun.
işin aslı artık kimse kapıda beklemiyor, zaten bekleseler ne olacak?  bahsettiğiniz o  Dolar nerede?
emin olun hepsi bizim kesede kaç altın olduğunu bizden iyi biliyor.
bazı trenler kaçtı artık.

jf17 işinde Çin ile sorun çıkabileceğini ben de belirttim zaten de,  daha ziyade Pakistan ile bir kriz görünebilir ufukta Afganistan yüzünden.
  c planı bile sıkıntılı,  kilitlendik resmen.

herkes motora kafayı takmış,  sanılıyor ki motor işi çözülse gerisi kolay.
kolay değil kardeşim,  motoru  bir şekilde elde etsen bile örneğin fırlatma koltuğunu nereden alacaksın?
iniş takımını kim tasarlayacak?  kim üretecek?
Hürjet için de aynı durum söz konusu.

jf17 fikrimin iki temel sebebi var.
ilki biz bu uçağa zaten aselpod entegrasyonu yaptık,  demek uçağın görev bilgisayarına Pakistan bir şekilde hakim.
kendi silahlarımızı da entegre edebileceğimizi düşünüyorum bu yüzden.
kendi silahlarımız ve özgür projesinin çıktılarını uygulayabiliriz bence.
ikinci olarak bu uçağın çift kişilik eğitim modeli de var,  bu sayede Hürjet  problemlerinden de kurtulmuş olurduk.

bağımsız  bir savunma sanayisi kurmak için başladığımız her iş bizi adamlara muhtaç bıraktı,  bu nasıl iştir böyle?
niye başlattık o zaman bu işleri? 

2028'de teslimat başlayacakmış.  hangi parçayı hangi firma üretecek peki?
firmalarla kaç tane sözleşme imzalandı bu güne kadar?

benim bildiğim iki tane sözleşme haberi var,  biri İngiltere,  diğeri de prototiplerde kullanılacak motorlar için ABD ile imzalandı.
ha,  bir de Havelsan ile bir sözleşme oldu sanırım.
e kardeşim,  diğer  yerli firmalar ne zaman dahil olacak bu işe?
sözleşmeler imzalandı mı?  imzalanmadıysa ne zaman imzalanacak?

düşünüyor insan, bu iş ilk başladığında Saab firmasının adı geçiyordu.
aradan kaç yıl geçti, onlarca sözleşmenin imzalanmış olması gerekmez miydi?

Gökbörü hocam,

Boris ağabey kapıda beklemiyor,  emin olun.
işin aslı artık kimse kapıda beklemiyor, zaten bekleseler ne olacak?  bahsettiğiniz o  Dolar nerede?
emin olun hepsi bizim kesede kaç altın olduğunu bizden iyi biliyor.
bazı trenler kaçtı artık.

jf17 işinde Çin ile sorun çıkabileceğini ben de belirttim zaten de,  daha ziyade Pakistan ile bir kriz görünebilir ufukta Afganistan yüzünden.
  c planı bile sıkıntılı,  kilitlendik resmen.

herkes motora kafayı takmış,  sanılıyor ki motor işi çözülse gerisi kolay.
kolay değil kardeşim,  motoru  bir şekilde elde etsen bile örneğin fırlatma koltuğunu nereden alacaksın?
iniş takımını kim tasarlayacak?  kim üretecek?
Hürjet için de aynı durum söz konusu.

jf17 fikrimin iki temel sebebi var.
ilki biz bu uçağa zaten aselpod entegrasyonu yaptık,  demek uçağın görev bilgisayarına Pakistan bir şekilde hakim.
kendi silahlarımızı da entegre edebileceğimizi düşünüyorum bu yüzden.
kendi silahlarımız ve özgür projesinin çıktılarını uygulayabiliriz bence.
ikinci olarak bu uçağın çift kişilik eğitim modeli de var,  bu sayede Hürjet  problemlerinden de kurtulmuş olurduk.

bağımsız  bir savunma sanayisi kurmak için başladığımız her iş bizi adamlara muhtaç bıraktı,  bu nasıl iştir böyle?
niye başlattık o zaman bu işleri? 

2028'de teslimat başlayacakmış.  hangi parçayı hangi firma üretecek peki?
firmalarla kaç tane sözleşme imzalandı bu güne kadar?

benim bildiğim iki tane sözleşme haberi var,  biri İngiltere,  diğeri de prototiplerde kullanılacak motorlar için ABD ile imzalandı.
ha,  bir de Havelsan ile bir sözleşme oldu sanırım.
e kardeşim,  diğer  yerli firmalar ne zaman dahil olacak bu işe?
sözleşmeler imzalandı mı?  imzalanmadıysa ne zaman imzalanacak?

düşünüyor insan, bu iş ilk başladığında Saab firmasının adı geçiyordu.
aradan kaç yıl geçti, onlarca sözleşmenin imzalanmış olması gerekmez miydi?

JF-17 olur mu olmaz mi o uzmanlarin bilecegi is..pek fazla yorum yapmak istemiyorum o konuda..

Istesek cozulmeyecek olay yok..

"Bekleyip gorelim, zamana yayalim, belki sorunlar duzelir" bir strateji olamaz...

Temel olarak anlatmak istedigim bu..

düşünüyor insan, bu iş ilk başladığında Saab firmasının adı geçiyordu.
aradan kaç yıl geçti, onlarca sözleşmenin imzalanmış olması gerekmez miydi?

Gerekmez. Daha neyi üreteceğini detaylandırmamışsın, kiminle ne sözleşmesi imzalayacaksın?

https://mobile.twitter.com/Action1041