KAAN 5. Nesil Savaş Uçağı Projesi

Tei , GE'nin yıllardır taşeronu.

Tei bu işi iyice öğrendi. Daha sonra bu Tei'nin bu işi öğrendiğini gören Dünya'daki diğer havacılık şirketlerinin de parçalarını üretti Tei...

Tei , Ts-1400'ler , iha motorlarıyla tasarım vb . işleri de becermeye başladı..
Ama bir süre sonra benim tahminim esas abisi GE ve ABD bu işten haklı olarak rahatsız oldu...

Bizimkiler de GE'nin taşeronu TEİ'nin taşeronu olacak yerli bir şirket yaratmaya karar verdiler...
Bu taşeronun , taşeronu şirket de TRMotor oldu...

Hem GE'nin deneyimlerinden yararlanmaya hem de telif hakları sorunlarından kurtulma çabasının adıdır TRMOTOR...

Mesele şu ; TEİ ve onun taşeronu TRMOTOR gerçekten bu tasarım ve üretim işini yapabilecek kadar piştiler mi?

GE firması, kendi üretim proğramları ters bir şekilde etkilenmediği sürece ve TEİ'nin yerli üretim ve araştırma çalışmaları GE ürünlerine ve GE'ye ek maliyet yansıtmadıkça, TS1400, TS3000, TF6000 gibi yerli motor çalışmalarından rahatsız olmaz. Zaten bu konuda TEİ ile de bir protokolleri var.
Kalkıp F110 motorunu kopyalayıp üretirsek bir de bunu ihraç etmeye kalkarsak o zaman işler değişir. Þu anda GE "Variable-by-pass" motor geliştirmekte. TEİ, GE'den elde ettiği/edeceği teknik kazanımlarla böyle bir motor geliştirip satmaya başlarsa rakip konumuna geleceklerinden, sıkıntı olabilir.
TR-Motor'a gelince; bir ofiste çizim ve tasarım yapmanın ötesinde bir iş yapmayan, üretim tesisi olmayan bir şirket. Kendi yetersizliklerinin farkına varmalarından kaynaklanacak ki, aynı TR-Motor gibi üretim tesisi olmayan ve sadece tasarım çalışması yapan Ukrayna'lı İvchenko Progress firması ile işbirliğine gidiyorlar MMU geliştirme projesinde. İvchenko Progress, Sovyetlerin dağılmasından sonra üzerinde çalışıp üretime geçirttiği tek bir motoru olmayan bir şirket.
Jet motoru üretiminde tasarım çok önemli. Doğru yapılması elzem. Bu açıdan Ukrayna ortaklığı doğru adım. Ancak buradan üretim beklemek biraz fazla iyimserlik olur.
TR-Motor, TEİ'nin taşeronu değil. Tam tersi. TR-Motor, TEİ'yi taşeron olarak kullanıp motor ürettirmek için tasarlanıp kurulan bir şirket.
Þu anda Ukrayna'dan almakta olduğumuz tüm motorların (T-929 için turboşaft, Akıncı için Turboprop, Gezgin için mini türbofan, MIUS lar için düşünülen türbofan) hepsi Sovyet döneminde İvchenko Progress'in tasarlayıp Motor Sich firmasının ürettiği motorlar. Çok eski teknolojiye sahipler. Ama çalışan, işleyen motorlar. Biz daha bu seviye ye bile gelebilmiş değiliz.
Üretiriz yaparız diye konuşuyoruz ama fiiliyatta, ortada bir şey henüz yok. Kabiliyet var ama bunu fiiliyata dönüştürebilmek asıl mesele. Bu bir Türbofan motoru eko sistemi kurma işi aslında. Tek kristal bıçak üretiminden, fanlardaki blisk teknolojisine varıncaya kadar hepsinin tasarımını ve üretimini yapacak üretim tesislerini birlikte çalıştıracak bir eko sistem kurabilmek işin çözümü.

MMU için istenilen yerli motor, yaklaşık olarak F110 ebadında olmalı ama F110'dan daha fazla itki üretmeli. Eldeki imkanlarla üretilebilmeli ve güncelden de çok kopmamalı. Bunu tasarlamak ve üretmek zor iş. Bakalım nasıl olacak da olacak...

Bu bir Türbofan motoru eko sistemi kurma işi aslında. Tek kristal bıçak üretiminden, fanlardaki blisk teknolojisine varıncaya kadar hepsinin tasarımını ve üretimini yapacak üretim tesislerini birlikte çalıştıracak bir eko sistem kurabilmek işin çözümü.

+1
İşte işin gerçek yüzünü açıklayan kısım burası!

Bizim son 30 yıllık platform duzeyindeki politikamız şu: K9(T-155) , K2 (Altay) yani bir platformu kopyalamak üzerine , böyle olunca, MMU için de F-110 seçilince yerli motorun F-110 motorunun aynısı olma ihtimali %99...
Bence tüm çaba bunu kopyalamak üzerine... Hatta Hürjet motorunda F-404 seçimi bile GE'ye bu konuda " gözünü kapatıver" diye verilmiş bir ödün...

TS-1400 , muadili  LHTEC CTS800-4A motorundan 20-30 kg ağır. Metal alaşım tedarğinde sorun olmasın diye alt kalite malzeme kullandık demişti M.Akşit...
Türbin bıçağı tek kristal teknolojisi ile üretildi ama demek ki hala motorun belli kısımlarından alaşımları yeterli seviyede uretemiyoruz veya başka neden var...

Sonuç: Problem elimizde hazır bir turbofan motor taslağı yok ( GE bize kopyalamak için izin versin diye ya GE'yi ikna etmeye çalışıyoruz ya da taşeron Trmotor ile arka kapıdan kopyalayacağız)
Bir de alaşım sorununu çözmek lazım... Egzoz çıkışı vb...

MMU için istenilen yerli motor, yaklaşık olarak F110 ebadında olmalı ama F110'dan daha fazla itki üretmeli. Eldeki imkanlarla üretilebilmeli ve güncelden de çok kopmamalı. Bunu tasarlamak ve üretmek zor iş. Bakalım nasıl olacak da olacak...

F110 motorunun son geliştirilen f110GE129EFE (diğer adıyla f110GE132) modelini incelerseniz bu motordan 34000lbf itki edebilmek mümkün olacak. Ebatları değişmeden motor neredeyse 5000lbf daha fazla itki üretiyor.
Tabii bu motoru ya da kopyasını nasıl olur da TEİ üretir? O başka.

https://www.researchgate.net/figure/F110-GE-129-EFE-Average-Thrust-Ratings-on-a-Standard-Day-a-Max-A-B-Power-and-b_fig2_245354688

F-110-GE-132 motoru 60 kg  daha ağır ama ebatları aynı dediğiniz gibi...

Tabii bu motoru ya da kopyasını nasıl olur da TEİ üretir? O başka.

Kopyasını veya kendisini üretemez. Teknik olarak da hukuki olarak da imkânsız.

Hukuki ve ahlaki olarak zaten uygun değil ama teknik olarak da mümkün değil. GE'nin elindeki malzemelere erişimimiz yok bir defa. Kendi geliştirdiğimiz veya ticari olarak erişmenin mümkün olduğu malzemelerle olacak bu iş, olacaksa eğer. O durumda da motor otomatikman özgün ve yerli olacaktır. TS-1400 gibi.

Bu nedenle, yenilikçi ve zekice yapılmış bir tasarım bence bu işin en can alıcı yeridir. Umarım Ivchenko Progress'in veya TRMotor'un (TEİ okuyun siz onu. ) kütüphanelerinde çok iyi orjinal fikirler vardır; yoksa şinanay yavrum şinanay!

Tabii bu motoru ya da kopyasını nasıl olur da TEİ üretir? O başka.

Kopyasını veya kendisini üretemez. Teknik olarak da hukuki olarak da imkânsız.

Hukuki ve ahlaki olarak zaten uygun değil ama teknik olarak da mümkün değil. GE'nin elindeki malzemelere erişimimiz yok bir defa. Kendi geliştirdiğimiz veya ticari olarak erişmenin mümkün olduğu malzemelerle olacak bu iş, olacaksa eğer. O durumda da motor otomatikman özgün ve yerli olacaktır. TS-1400 gibi.

Bu nedenle, yenilikçi ve zekice yapılmış bir tasarım bence bu işin en can alıcı yeridir. Umarım Ivchenko Progress'in veya TRMotor'un (TEİ okuyun siz onu. ) kütüphanelerinde çok iyi orjinal fikirler vardır; yoksa şinanay yavrum şinanay!

F110 motorunu lisans altında üretiyoruz. F110GE129EFE motorunun en üst seviyede bakımını ve montajını yapabiliyor ve birçok parçasını, bilhassa blisk fanlarını üretebiliyoruz. Bu kabiliyetimiz var.
LHTech 800 motorunu da lisans altında üretiyoruz.
LHTech-800 den ts1400'ü nasıl çıkarttıysak f110GE129EFE motorundan da benzer bir motor çıkarmamız beklenebilir.
Ancak burada türbin kanatlarının ebadının büyük olması ve türbin hava girişi ısısının F110'da 1510 santigrat üzerinde olması bir dezavantaj olarak görünmesine rağmen, EFE modelinde blisk fan yapısından ötürü türbin hava giriş ısısı daha düşük çıkmaktadır. Bu da bir avantajdır.
Ekteki yazının alt kısmındaki bölümü büyütüp incelerseniz EFE motorundan 36000lbf itki almayı planlıyorlar. Aynı zamanda bu motor yapısı ile motorun kullanım ömrünü %50 daha uzatmak mümkün görünüyor.

https://www.researchgate.net/publication/267483234_F110-GE-129_EFE_-_Enhanced_Power_Through_Low_Risk_Derivative_Technology

Bu bizim , sizin kafanızda olan motor üretme  önerisi...

Karar vericiler , SSB , mühendisler ne düşünüyor sizce?

İsmail Demir ;özetle üç seçenekli bakıyoruz demişti ( 23 Mar 2021):

1- Rolls Royce ile motor geliştirmek.

2- Dünyadaki mevcut bir motoru kullanmak, fakat bunların hiçbiri bizim beklediğimiz performansta değil.

3- Kendi motorumuzla ilerlemek. Dışa bağımlılığı azaltmak için yerli motor projesini çok önemsiyoruz."

İhale açıldığına göre 3. seçenekle ilerleyecekler  derdim ama birilerinin kafasında birşeyler mi var , bir yerlerden  (RR,GE vb)  haber mi bekliyorlar , bir yerlerde çoktan tasarıma mı başladılar( Trmotor Müdürü 2 yıl önce bile MMU motor tasarımına başladık demişti , uydurduğu ortaya çıktı) bilemiyoruz ki....